انواع مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست ایران
سازمان حفاظت محیط زیست ایران مناطق با ارزش زیست‌محیطی ایران را جهت محافظت در قالب مناطق چهارگانه تقسیم کرده‌است.
مناطق چهارگانه
مناطق چهارگانه مذکور عبارتند از:
پارک ملی، چشم‌اندازهای طبیعی داراری اهمیت ملی و جهانی (۲۶ پارک ملی)
اثر طبیعی ملی، پدیده‌ها یا مجموعه‌های گیاهی جانوری کم‌نظیر (۳۵ اثر طبیعی ملی)
پناهگاه حیات وحش زیستگاههای نمونه جانوران وحشی (۴۲ پناهگاه)
منطقه حفاظت‌شده اراضی ویژه زیست محیطی (۱۵۰ منطقه حفاظت‌شده)[۱][۲]
همچنین منطقه شکارممنوع برای ترمیم جمعیت جانوری اختصاص داده میشود. که میتوان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ایران تعیین کرد.[۳] توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران ۱۵۳ منطقه شکارممنوع شناخته و معرفی شده‌است.[۴] (۱۵۳ منطقه شکارممنوع)
ایران، دارای شرایط اقلیمی متنوعی است به طوری که از ۱۳ اقلیم شناخته شده در جهان ۱۱ نوع آن در ایران وجود دارد.[۵] در عین حال شاخص‌های پایداری محیط زیست ایران در وضعیت نامناسبی قرار دارد و با کسب رتبه ۱۳۲ بین ۱۴۶ کشور در انتهای جدول مربوط قرار گرفته‌است.[۶]
تاریخچه
تصویب قانون حفاظت و تشکیل کانون شکار ایران در سال ۱۳۳۵، نخستین اقدام مدون برای حفظ جمعیت و تنوع جانوران در ایران به‌شمار می‌آید. ازاین رو، زمینه تاسیس یک نهاد دولتی جدید به‌نام سازمان شکاربانی و نظارت بر صید در سال ۱۳۴۶ فراهم شد. در این سال، سازمان یاد شده به‌عنوان یک دستگاه مستقل دولتی و زیر نظر شورایعالی شکاربانی و نظارت بر صید، جایگزین کانون شکارشد. در قانون‌های مربوط به این سازمان، امکان اختصاص بخش‌هایی از کشور به پارکهای ملی(در آن زمان پارک حیات وحش نامیده می‌شد) و منطقه‌های حفاظت شده با تعریف‌های معین فراهم شد. به این ترتیب اولین سنگ بنای مناطق حفاظت شده ایران در سال ۱۳۴۶، یعنی ۹۵ سال پس از احداث اولین پارک ملی جهان (پارک ملی یلو استون در آمریکا) و ۱۹ سال پس از بنیانگذاری اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع نهاده شد. در این سال پیشنهاد تاسیس دو پارک ملی و پانزده منطقه حفاظت شده به‌عنوان نخستین گروه از مناطق حفاظت شده ایران به تصویب شورایعالی شکاربانی و نظارت بر صید رسید.[۷]
فهرست مناطق چهارگانه حفاظت شده
فهرست مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیست ایران ارائه شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران در تاریخ آبان ۱۳۹۰.[۸]
پارکهای ملی
ارومیه (آذربایجان غربی و شرقی)، کنتال <بخشی از پناهگاه کیامکی میباشد> (آذربایجان شرقی)، کلاه قاضی – قمیشلو (اصفهان)، نای بند – دیر_نخیلو (بوشهر)، خجیر – سرخه حصار – لار (تهران)، تنگ صیاد (چهارمحال و بختیاری)، تندوره (خراسان رضوی)، سالوک – ساریگل (خراسان شمالی)، دز – کرخه (خوزستان)، توران – کویر (سمنان)، بختگان – بمو – قطرویه (فارس)، خبر (کرمان)، گلستان (گلستان)، بوجاق (گیلان)، پابند – کیاسر (مازندران)، سیاهکوه (یزد)،
آثار طبیعی ملی
مراغه – غار سهولان – قله سبلان – غار یخکان – دهلران – تنگ رازیانه – کوه نمک جاشک – جزیره خارکو – تار و هویر – تنگه واشی – غار رودافشان – لاله واژگون – بزنگان – چشمه گراب – قلل بینالود – ارس سرانی – سرو قره باغ – صنوبر شیروان – سرو زربین سنگان – چشمه گل فشان تنگ – چشمه گل فشان پیرگل – قله تفتان – سرو سیرچ – غار پروآ – غار قوری قلعه – سوسن سفید – سرو هرزویل – چشمه فکجور دمکش – غار ماهی کور – غار چال نخجیر – خشکه داران – قلل سه گانه علم کوه، سیاه کمان، تخت سلیمان – قله دماوند – گنبدهای نمکین خرسین – سرو ابرکوه.
پناهگاه‌های حیات وحش
کیامکی (آذربایجان شرقی)، تالاب کانی برازان – دشت سوتا و حمامیان (آذربایجان غربی)، قمیشلو – کلاه قاضی – موته – عباس آباد (اصفهان)، خارک (بوشهر)، تالاب کجی نمکزار – رباط شور (خراسان جنوبی)، حیدری – شیر احمد (خراسان رضوی)، میاندشت (خراسان شمالی)، شادگان (خوزستان)، انگوران (زنجان)، توران – خوش ییلاق (سمنان)، هامون (سیستان و بلوچستان)، بختگان (فارس)، زریوار (کردستان)، روچون – دربند راور – زریاب – مهروئیه (کرمان)، بیستون (کرمانشاه)، امیرکلایه – لوندویل – سلکه – سرخانگل – چوکام (گیلان)، میانکاله – دودانگه – دشت ناز – سمسکنده – فریدونکنار (مازندران)، جاسب – راسبند (مرکزی)، شیدور – هندورابی (هرمزگان)، بوروئیه – نایبندان طبس – دره انجیر و نی باز (یزد).
مناطق حفاظت شده
فهرست مناطق حفاظت‌شده ایران
ارسباران – مراکان – سهند – دیزمار – کاغذکنان – میرآباد – تالاب سد نوروزلو – مغان – آق داغ – کرکس – دالانکوه – قمصر و بزرک – کهیاز – مانشت و قلارنگ – کولک – کبیر کوه – مند – حله – جاجرود – ورجین – کویر – البرز مرکزی – سبزکوه – تنگ صیاد – هلن – قیصری – شیدا – آرک و کرنگ – شاسکوه و اسفدن – درمیان – مظفری – گرزمی – کوه بزنگان – تخت سلطان – بینالود – تندوره – دربادام – درونه – رئیسی – هلالی – ارس سیستان – جنگل خواجه – افتخاری – باغ کشمیر – هنگام – قرچغه – پروند – قرخود – ساریگل – سرانی – سالوک – شیمبار و حوزه دریاچه سد کارون – دز – کرخه – شالو و مونگشت – هفت شهیدان – کرایی – دیمه – چهل پا – میشداغ – میانگران – هورالعظیم – انگوران – سرخ آباد – توران – پرور – گاندو – کوه بیرک – کوه پوزک – شیله – تنگ بستانک – آبشار مارگون – بهرام گور – هرمد – ارژن و پریشان – میان جنگل فسا – ماله گاله – باشگل – پلنگ دره – بیجار – بدر و پریشان – عبدالرزاق – کوسالان و شاهو – بیدوئیه – بحرآسمان – دهج – سنگ مس – کوه شیر – مارز – کوه جوپار – چاه کومه – سعدی – کوه آسیاب کوهبنان – قلاجه – بیستون – بوزین و مرخیل – دنا – کوه خیز و سرخ – سولک – کوه خامین – کوه دیل – دنای شرقی – سیوک – زاو – لوه – جهان نما – لیسار – سیاه کشیم – گشت رودخا ن و سیاه مزگی – بوجاق – سیاهرود رودبار – سرولات و جواهر دشت – اشترانکوه – سفیدکوه – خیبوس و انجیل سی – واز – اساس – بلس کوه – چهارباغ – هراز – هزارجریب – آبشار شیرگاه – بولا – شش رودبار – الوند – هفتادقله – حرا – گنو – جزایر فارور – سراج – حرای تیاب و میناب – حرا (گابریک و جاسک) – حرا رود گز – حرای خوران – کوه کشار – کوه هماگ – کوه باز – پرزوئیه – طارم – لشکردر – خانگرمز – گلپرآباد – شراء (نشر) – آلموبلاغ – ملوسان – کالمند – کوه بافق – سیاه کوه – باغ شادی.
مناطق چهارگانه محیط زیست ایران
نویسنده : فاطمه صالحه شاه نوش فروشانی – طلبه جامعه الزهرا(س) کارشناس مهندسی محیط زیست ، صفحه ۸۷
فاطمه صالحه شاه نوش فروشانی – طلبه جامعه الزهرا(س) کارشناس مهندسی محیط زیست
کشور پهناور ایران دارای محیط زیست غنی و متنوعی است. به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف، جاذبه های شگفت انگیزی در آن به وجود آمده به طوری که ایران را با وجود قرار داشتن در بخش خشک و نیمه خشک قاره آسیا، نمایی سبز و با طراوت بخشیده است.
برهمین اساس سازمان محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی محیط زیست، ایران را در ۴ طبقه کلی توصیف کرده است. این طبقه بندی در سال ۱۹۷۴ میلادی۱۳۵۳ ه . ش به مجلس ارائه شد و مورد تصویب قرار گرفت و ضمناً اختیارات قانونی و اداره کلی مناطق تحت حفاظت به سازمان محیط زیست واگذار شد.
پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش ۴ طبقه مورد نظر می باشند.
۱. پارک های ملی
پارک های ملی مناطق نسبتاً وسیع آبی یا خشکی هستند که شامل نمونه های معرف از نواحی طبیعی عمده، چشم اندازهای طبیعی یا مناظر با اهمیت جهانی می باشند که نمونه ی برجسته ای از عوارض زمین شناسی، بوم شناسی[۱]، جغرافیایی و چشم اندازهایی که دارای اهمیت ملی هستند.
در تعریف کلی پارک ملی به محدوده ای از جنگل، مرتع، بیشه های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق می شود.
تعداد ۲۲ پارک ملی ایران در ایران شناخته شده است که می توان به پارک ملی گلستان در استان گلستان، سرخه حصاردرشرق تهران و دریاچه ارومیهذخیره گاه زیستکره تالاب بین المللی بین آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی اشاره نمود.
دیگر پارک های ملی ایران شامل پارک ملی کویرسمنان، بختگانفارس، بموشمال شیراز، تندورهقوچان در خراسان رضوی، کلاه قاضیاصفهان، خجیرشرق تهران، تنگ صیادچهار محال و بختیاری، خبرکرمان، لاربین تهران و مازندران، نایبند بوشهر، ساری گلاسفراین در خراسان شمالی، سالوکاسفراین در خراسان شمالی، بوجاقشمال شرق رشت، خارتورانسمنان، کیاسرمازندران و پابندمازندران می باشند.
۲. آثار طبیعی ملی
پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف و غیر قابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی و تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آن ها در طول زمان باشد.
در حدود ۲۰ اثر طبیعی ملی در ایران وجود دارد: منطقه خشکه دارانمازندران، منطقه دهلرانچشمه قیر، آب گرم، غار خفاش در ایلام، گونه گیاهی سوسن سفیدگیلان، گونه گیاهی لاله واژگونچهارمحال و بختیاری، درخت سرو هرزویلگیلان، درخت سروکوهیزد، درخت سروسیرچکرمان، غار سهولانآذربایجان غربی، غار قوری قلعهکرمانشاه، چشمه گل فشان پیرگلسیستان و بلوچستان، علم کوهمازندران، غار یخکاناردبیل، قله دماوندمازندران، قله سبلاناردبیل، قله تفتانسیستان و بلوچستان، گنبدهای نمکی خرسینهرمزگان، فسیل مراغهآذربایجان شرقی، غار چال نخجیرشمال دلیجان.
لاله واژگون گیاهی چند ساله با گل های بسیار زیبا از خانواده سوسن است. گلدهی لاله های واژگون در ماه اردیبهشت می باشد و هر ساله هزاران نفراز مردم علاقمند را به تماشا از نقاط دور و نزدیک استان و خارج از استان به سوی خود جلب می نماید.
سوسن چلچراغ به دلیل این همه زیبایی و ارزش، از سال ۱۳۵۵ رسماً ً توسط سازمان حفاظت محیط زیست مورد حفاظت قرار گرفت و در فهرست آثار ملی طبیعی کشور ثبت شده است. با توجه به نادر بودن این گل ملی ثبت شده در فهرست میراث طبیعی، سازمان محیط زیست اطراف رویشگاه طبیعی سوسن چلچراغ را محصور نموده و اعلام کرده است که هر گونه بهره برداری از آن جا تنها با مجوز رسمی از دفتر نظارت و بازرسی سازمان محیط زیست کشور ممکن خواهد بود.
قله علم کوه به سبب برخورداری از قابلیت های مناسب کوهنوردی نظیر قله های مرتفع متعدد و یخچال ها و دیواره های صعب العبور و چشم اندازهای بی نظیر، هر ساله پذیرای هزاران گردشگر طبیعی، کوهنوردان و صخره نوردان از سراسر کشور و سایر نقاط جهان می باشد. از گونه های جانوری واقع در این منطقه میتوان از کل و بز، خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، شغال، روباه، کبک دری و معمولی و از گونه های گیاهی میتوان از ارس خزنده، گیاهان بالشتکی نظیر کلاه میرحسن، چوبک و گون نام برد.
۳. مناطق حفاظت شده
اراضی که از نظر حفاظت دارای ارزش استراتژیک بوده و به منظور حراست، ترمیم و احیای حیات جانوری و گیاهی و جلوگیری از انهدام تدریجی آنها انتخاب می شوند.
این مناطق که نسبتاً وسیع می باشند برای فعالیت های تفرجگاهی بر اساس مقررات و محدودیت های تنظیم شده مورد استفاده قرار می گیرند.
در ایران ۹۳ منطقه حفاظت شده وجود دارد:
۱. حرذخیره گاه زیستکره[۲] تالاب بین المللی هرمز گان، ۲. ارژن و پریشان ذخیره گاه زیستکره تالاب بین المللی فارس، ۳. ارسبارانذخیره گاه زیستکره آذربایجان شرقی، ۴. تورانذخیره گاه زیستکره سمنان، ۵ . کویرذخیره گاه زیستکره سمنان، ۶ . گنوذخیره گاه زیستکره هرمز گان، ۷. هامونتالاب بین المللی سیستان و بلوچستان، ۸ . گاندوتالاب بین المللی سیستان و بلوچستان، ۹. سیاه کشیمتالاب بین المللی گیلان، ۱۰. حله بوشهر، ۱۱. البرز مرکزی مازندران و تهران، ۱۲. کالمند یزد، ۱۳. دنا کهگیلوئیه و بویر احمد، ۱۴. مراکان آذربایجان غربی، ۱۵. جهان نما گلستان، ۱۶. دز خوزستان، ۱۷. کرخه خوزستان، ۱۸. کوه بافق یزد، ۱۹. اشترانکوه لرستان، ۲۰. بیدوئیه کرمان، ۲۱. هفتاد قله مرکزی، ۲۲. سبز کوه چهار محال و بختیاری، ۲۳. هرمد هرمزگان، ۲۴. ورجین تهران، ۲۵. بهرام گور فارس، ۲۶. سرانی خراسان شمالی، ۲۷. ساریگل خراسان شمالی، ۲۸. سالوک خراسان شمالی، ۲۹. پرور سمنان، ۳۰. تندوره خراسان رضوی، ۳۱. انگوران زنجان، ۳۲. مند بوشهر، ۳۳. قرخود خراسان شمالی، ۳۴. جاجرود تهران، ۳۵. باغ شادی یزد، ۳۶. کوه خیز و سرخ کهگیلوئیه و بویر احمد، ۳۷. میان جنگل فارس، ۳۸. سرخ آباد زنجان، ۳۹. بیجار کردستان، ۴۰. سفید کوه لرستان، ۴۱. بیستون کرمانشاه، ۴۲. لیسار اردبیل، ۴۳. تنگ صیاد چهار محال و بختیاری، ۴۴. جزایر فارور هرمز گان، ۴۵. باشگل قزوین، ۴۶. لشگردر همدان، ۴۷. مانشت و قلارنگ ایلام، ۴۸. بلس کوه مازندران، ۴۹. چهار باغ مازندران، ۵۰. واز مازندران، ۵۱. هراز مازندران، ۵۲. آبشار شیرگاه مازندران، ۵۳. خیبوس مازندران، ۵۴. شش رودبار مازندران، ۵۵. اساس مازندران، ۵۶. هزار جریب مازندران، ۵۷. بولا مازندران، ۵۸. گشت رودخان و سیاه مزگی گیلان، ۵۹. سیاه رود رودبار گیلان، ۶۰. سرولات و جواهر دشت گیلان، ۶۱. لوه گلستان، ۶۲. زاو گلستان، ۶۳. سیاه کوه یزد، ۶۴. باغ کشمیر خراسان رضوی، ۶۵. ارس سیستان خراسان رضوی، ۶۶. شیمبار خوزستان، ۶۷. شالو و مونگشت خوزستان، ۶۸. هفت شهیدان خوزستان، ۶۹. میر آباد آذربایجان غربی، ۷۰. بیرک سیستان و بلوچستان، ۷۱. پوزک سیستان و بلوچستان، ۷۲. شیله سیستان و بلوچستان، ۷۳. هلن چهار محال و بختیاری، ۷۴. بوجاق گیلان، ۷۵. سولک کهگیلوئیه و بویر احمد، ۷۶. کوه خامین کهگیلوئیه و بویر احمد، ۷۷. دیل کهگیلوئیه و بویر احمد، ۷۸. دنای شرقی کهگیلوئیه و بویر احمد، ۷۹. حرای گابریک، جاسک شرقی و غربی هرمز گان، ۸۰. حرای رود گز هرمز گان، ۸۱. حرای تیاب و میناب هرمز گان، ۸۲. حرای خوران هرمز گان، ۸۳. سراج هرمز گان، ۸۴. کبیر کوه ایلام، ۸۵. دینار کوه ایلام، ۸۶. ماله گاله فارس، ۸۷. نتگ بستانک فارس، ۸۸. آبشار مارگون فارس، ۸۹. بوزین و مرخیل کرمانشاه، ۹۰. قلاجه کرمانشاه، ۹۱. آق داغ اردبیل، ۹۲. خانگرمز همدان، ۹۳. الوند مرکزی.
۴. پناهگاه های حیات وحش
مناطقی از انواع زیستگاه های نمونه می باشند که برای حمایت از جمعیت گونه های حیات وحش با اهمیت ملی انتخاب می گردند. کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آن ها را نیز تضمین کند. این مناطق، محیط های مناسبی برای فعالیت های آموزشی و پژوهشی به ویژه در ارتباط با جانوران وحشی به شمار می آیند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشکری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.
۱. میانکالهذخیره گاه زیستکره تالاب بین المللی مازندران، ۲. تورانذخیره گاه زیستکره سمنان، ۳. شادگانتالاب بین المللی خوزستان، ۴. بختگانتالاب بین المللی فارس، ۵. شیدورتالاب بین المللی هرمزگان، ۶ . سلکهتالاب بین المللی گیلان، ۷.امیرکلایهتالاب بین المللی گیلان، ۸ . سرخانکلتالاب بین المللی گیلان، ۹. خوش ییلاق سمنان، ۱۰. کلاه قاضی اصفهان، ۱۱. فریدونکنار مازندران، ۱۲. کیامکی آذربایجان شرقی، ۱۳. قمیشلو اصفهان، ۱۴. موته اصفهان، ۱۵. روچون کرمان، ۱۶. دز خوزستان، ۱۷. کرخه خوزستان، ۱۸. دشت ناز مازندران، ۱۹. دودانگه مازندران، ۲۰. میاندشت خراسان شمالی، ۲۱. سمسکنده مازندران، ۲۲. مهروئیه کرمان، ۲۳. انگوران زنجان، ۲۴. بیستون کرمانشاه، ۲۵. لوندویل گیلان، ۲۶. خارکو هرمزگان، ۲۷. نایبندان یزد، ۲۸. بوروئیه یزد، ۲۹. حیدری خراسان رضوی، ۳۰. جاسب مرکزی، ۳۱. دره انجیر و نی باز یزد، ۳۲. راسبند مرکزی، ۳۳. شیر احمد خراسان رضوی، ۳۴. چوکام گیلان.
[۱]. بوم شناسیecology دانش مطالعه اکوسیستم ها که به بررسی روابط متقابل میان موجودات زنده و عوامل جاندار و بی جان محیط زیست آن ها می پردازد و غالباً با اصول کلی ای سرو کار دارد که هم گیاهان و هم جانوران را شامل می شود.
[۲] . زیست کره (Biosphere ) بخشی از خشکی ها، آبها و هوا که موجودات کره زمین در آن یافت می شوند.
پارک های ملی ایران
پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق میشود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی ایران میباشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.
پارک ملی کویر بین ۲۳/۵۱ الی ۰۴/۵۳ طول شرقی و ۱۷/۳۴ الی ۱۲/۳۵ عرض شمالی در استان سمنان واقع شده است. مساحت پارک ملی۴۴۶۴۰۰ هکتار می باشد.پوشش گیاهی: درمنه , شیرخشت , گون , گرگ تیغ ,خنجک , افدرا , اشنان ,قیچ, اسفند, تاغ , پرند ,جارو , خارشتر , اسکنبیل , انواع گرامینه , نی ,سازو ,علف شور ,گز , جگن ,آتریپلکس.پستانداران : کل و بز و قوچ و میش , آهو, جبیر , گورخر ,پلنگ , یوزپلنگ , کفتار ,روباه شنی , شغال , گرگ , گربه وحشی :کاراکال , تشی , خرگوش , سمور سنگی.پرندگان : انواع غازها, مرغابیها,حواصیلها, گنجشک سانان, زنبورخورکها ,کبوترها , کلاغها, عقابها,درنا, فلامینگو, پرستو,کوکر,قمری ,توکا,هدهد, بلدرچین , تیهو,کبک,هوبره,دال ,شاهین, بحری , دلیجه,سارگپه , سنقر.خزندگان : انواع مار, سوسمار , مارمولک و لاک پشت .
پارک ملی بختگان
نام انگلیسی: Bakhtegan national park
نام فارسی : پارک ملی بختگان
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی بختگان در استان فارس بین E6315 الی E5415 طول شرقی و N2911 الی N2951 عرض شمالی واقع شده است. مساحت آن در حدود ۰۰۰, ۱۶۰هکتار می باشد.
پارک ملی بمو
نام انگلیسی: Bamou national park
نام فارسی : پارک ملی بمو
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی بمو در شمال شهر شیراز و در موقعیت جغرافیایی N2953 تا N2936 عرض شمالی و E5254 تا E5229 طول شرقی به مساحت ۴۸۶۷۸ واقع شده است .
پوشش گیاهی : گلهای رنگارنگ نظیر پامچال , لاله و شقایق شیراز,بادام کوهی , ارژن , بنه شناسایی شده است .
پستانداران : آهو , قوچ و میش , کل و بز ,پلنگ ,کفتار ,گرگ , گربه وحشی
پرندگان : کبک , تیهو ,کوکر , هما ,عقاب طلایی و دال .
پارک ملی بوجاق
نام انگلیسی: Bojagh national park
نام فارسی : پارک ملی بوجاق
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی بوجاق با مساحتی بالغ بر۳۲۵۰ هکتار اولین با ر در سال ۱۳۷۷ با عنوان منطقه شکار ممنوع تحت حفاظت قرارگرفت و در حال حاضر طی مصوبه شماره ۲۳۲مورخ ۲۱/۳/۸۱ به مجموعه پارکهای ملی کشور پیوسته است .
پارک ملی پابند
نام انگلیسی: Paband national park
نام فارسی : پارک ملی پابند
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی پابند در موقعیت جغرافیایی N3629 E5355 در استان مازندران واقع است. پارک ملی پابند به وسعت ۲۶۵۹۷ هکتار از ناحیه شمالی از روستای چناربن تا روستای نمکه، از سمت شرق از روستای نمکه تا ارتفاعات کوه بادله، در جنوب از ارتفاعات کوه بادله تا نکاء و زارم رود و از سمت غرب از نکاء و زارم رود تا رودخانه زارم رود، کشیده شده است.
این پارک در جنوب شهرستان نکاء و بهشهر و بصورت جنگل های طبیعی بکر و رویشگاه گونه های مــــنحصر به فرد گیاهی علفی و بوته ای و درختچه ای و زیستگاه گونه های شاخص جانوری چون مرال و شوکا و پلنگ که در راستای صــــــــیانت از جنگل های شمال و حفظ گون های گیاهی و جانوری بعنوان پارک ملی تعیین شده است. منطقه حفاظت شده هزار جریب در جوار این پارک قرار دارد. گونه های اصلی جانوری منطقه عبارتند از،پلنگ،خرس قهوه ای،گراز،شغال،روباه معمولی،تشی،سمور جنگلی،دار کوب،عقاب جنگلی،کبک و انواع سنگ چشم .
پارک ملی تندوره
نام انگلیسی: Tandooreh national park
نام فارسی : پارک ملی تندوره
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی تندوره در شمال خراسان در موقعیت E5832 تا E5848 طول شرقی و N3715 الی N3735 عرض شمالی واقع شده است .مساحت آن در حدود ۳۵۶۵۸ هکتار می باشد. این منطقه در سال ۱۳۴۷ به عنوان منطقه حفاظت شده قرق گردید و در اسفند ماه سال ۱۳۴۸ به پارک وحش تندوره تغییر نام یافت. از سال ۱۳۵۳ مساحت این پارک تقلیل یافت و قسمتی از آن به عنوان پارک ملی شناخته شد. در حال حاضر مساحت پارک ملی تندوره ۳۵۵۴۰ هکتار و مساحت منطقه حفاظت شده تندوره ۹۲۵۰ هکتار می باشد.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده تندوره در شمال استان خراسان، در نزدکی مرز ترکمنستان و در منطقه‌ای کوهستانی با صخره‌ها و تپه ماهورهای متعدد و دره‌های ژرف و پر شیب که پوشیده از گیاهان مختلف است قرار دارد و یکی از بهترین زیستگاهای جانوران وحشی به ویژه قوچ و میش اوریال میباشد.پارک ملی تندوره به علت قرارگرفتن بر روی ارتفاعات کپه داغ در جنوب و غرب، تأثیر پذیر بودن از کویر قره قوم و جلگه پست درگز از سمت شمال دارای دو نوع آب و هوای متفاوت است. قسمت های جنوبی و غربی پارک به علت وجود ارتفاعات بلند و تحت تأثیر توده های هوائی مدیترانه ای دارای آب و هوائی نسبتا سرد و رطوبت بیشتر و قسمت های شمالی تحت تأثیر آب و هوای گرم و خشک کویر قره قوم و جلگه پست درگز دارای آب و هوائی نسبتا گرم و دارای رطوبت کمتر می باشد.منطقه دارای ساختاری کوهستانی با مورفولوژی نامنظم بوده و کوهها از سیمایی بهم ریخته برخوردار است. در داخل پارک در ایامی که ریزش های جوی وجود ندارد میتوان از تنها راه ارتباطی داخل پارک که محیط بانی چهلمیر را به شکرآب وصل می کند استفاده نمود.
پارک ملی تنگ صیاد
نام انگلیسی: Tange Sayyad national park
نام فارسی : پارک ملی تنگ صیاد
موقعیت جغرافیایی
با طی مسافت ۱۵ کیلومتر از شهرکرد، حیات وحش باور نکردنی این منطقه قابل مشاهده است و مسافرانی که مسیر شهرکرد – اصفهان را طی می کنند در کنار جاده مناظر بی بدیلی از این پارک وحش دیدنی را مشاهده خواهند کرد.
علاوه بر حیات وحش و آب و هوای معتدل، دره های زیبا همچون “پاچفت” و “بستان شیر” مامنی خواهند بود برای مسافرانی که می خواهند به دور از هیاهوی شهر ساعتی در آرامش بیاسایند.
پارک ملی توران
نام انگلیسی : khartouran national park
نام فارسی : پارک ملی توران
موقعیت جغرافیایی
منطقه خارتوران در منتهی الیه شرق استان سمنان ود ر۲۵۰ کیلومتر ی جنوب شرق شهرستان شاهرود در مجاورت استان خراسان واقع شده است. روستای رضا آباد با جمعیتی بالغ بر ۶۳ خانوار و ۳۲۰ نفر ( سال ۱۳۷۷) در این منطقه ودر مجاورت تپه های ماسه ای قرار دارد و توسط دو جاده خاکی به طول ۳۵و۵۰ کیلومتر به احمداباد در جنوب ومزینان در شمال ارتباط دارد .
پوشش گیاهی این منطقه و تپه های ماسه ای حاشیه ان بعلت چرای بی رویه و بوته کنی شدید بشدت تخریب شده بطوریکه حدود ۸۵۰ هکتار از تپه های ماسه ای اطراف روستا کاملاً بدون پوشش گیاهی گردیده است و به صورت تپه های ماسه ای فعال روستا را تهدید می نماید ، این مسائل و مشکلات دیگر نیاز به انجام عملیات تثبیت شن را درمنطقه ضرور ی می نماید.
منطقه خارتوران شاهرود با یک میلیون و
منطقه خارتوران در منتهی الیه شرق استان سمنان ودر۲۵۰ کیلومتری جنوب شرق شهرستان شاهرود در مجاورت استان خراسان واقع شده است. که به روستای اسب کشان آخرین روستای استان منتهی میگردد.
پارک ملی خبر
نام انگلیسی: Khabr national park
نام فارسی : پارک ملی خبر
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی خبر در استان کرمان وبین N2859 الی N2825 عرض شمالی و E5602 الی E5639 طول شرقی واقع شده است.مساحت آن درحدود۱۴۹۹۳۴ هکتار می باشد.
پوشش گیاهی: ارس ,بنه , کیکم , ارژن , زیتون وحشی,تنگس , نسترن وحشی ,قیچ, گز, استبرق, انارشیطان. پستانداران : کل و بز , قوچ و میش , جبیر ,پلنگ , یوزپلنگ , کفتار ,روباه معمولی , شغال , گرگ , کاراکال, تشی , خرگوش , سنجاب ,رودک عسل خوار و خارپشت بیابانی.
پرندگان : هوبره ,کبک ,تیهو, شبگرد, دلیجه , عقاب دوبرار, کبوتر جنگلی , سبز قبا,زنبورخورکوچک و‌هدهد.
این پارک در جنوب شهر بافت قرار دارد مساحت این پارک حدود ۰۰۰/۱۲۰ هکتار میباشد. در سال ۱۳۷۹ بعنوان پارک ملى از سوى سازمان حفاظت محیط زیست اعلام شده است. این پارک داراى پوشش گیاهى غنى بوده و گونه هاى جانورى کاراکال، گرگ، جبیر، کل و بز، قوچ و میش، مانندپلنگ، یوزپلنگ، و پرندگانى مانند هوبره، دراج، کبک، تیهو، عقاب طلایى، سارگپه پا بلند و تعداد زیادى از پرندگان آوازه خوان را در خود جاى داده است. پناهگاه حیات وحش روچون نیز با ۰۰۰/۵۰ هکتار وسعت در
جوار این پارک قرار گرفته است
پارک ملی خجیر
نام انگلیسی: Khojir national park
نام فارسی : پارک ملی خجیر
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی خجیر همانند پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در N3545 الی N3536 عرض شمالی و E5140 الی E5149 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود ۱۰۰۱۳ هکتار می باشد.
پوشش گیاهی: بنه,بادام کوهی,ارس ,داغداغان, چنار, سپیدار, پده ,بید ,زالزالک تبریزی ,افرا, زبان گنجشک,عرعر, اقاقیا , کاج , تنگرس ,تمشک , گز, شیشعان , روناس , زرشک ,سوفورا, شیرخشت , سیاه تلو, دغدغک , ارمک .
پستانداران:کل وبز, قوچ و میش البرزمرکزی,گراز,پلنگ, کفتار,روباه قرمز, شغال,گورکن,گربه وحشی,خرگوش .
پرندگان : انواع گونه های پرنده اعم از مهاجر آبزی , کنار آبزی و‌شکاری.
خزندگان : مارکرمی, کورماردوسر, مارآتشی, مارپلنگی, ماردستی , مارآبی,مارشتری, شترمار,یله مار, تیرمار,سوسن مار, افعی شاخدارایرانی, افعی کوفی, قورباغه معمولی, وزغ سبز , لاک پشت ممیزدارغربی.
پارک ملی دریاچه ارومیه
نام انگلیسی: Urumiah lake national park
نام فارسی : پارک ملی دریاچه ارومیه
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی دریاچه ارومیه بین استانهای آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی و در موقعیت جغرافیایی N3700 تا N3830 عرض شمالی و E4500 تا E4600 طول شرقی واقع شده است. مساحت پارک ۴۶۴۰۵۶ است .این دریاچه جمعا دارای ۱۰۲ جزیره بزرگ و کوچک به مساحت ۳۳۴۸۶ هکتار است .
پوشش گیاهی: سرو کوهی , پسته وحشی , داغداغان ,زالزالک , بادام کوهی ,شیرخشت ,دیو آلبالو, گندمیان ,فرفیون ,آویشن ,درمنه ,علف شور, کاکوتی ,زنبق,یولاف ,شنگ و شقایق.
پستانداران : قوچ و میش ارمنی و گوزن زرد ایرانی .
پرندگان: فلامینگو, پلیکان , کاکایی و تنجه .
خزندگان : انواع مارهای سمی و نیمه سمی, مارمولک و آفتاب پرست .
دریاچه ارومیه در شمال غربی ایران قرار دارد و در میان دو استان آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی بخش شده است. دریاچه ارومیه بزرگترین دریاچه درونْ سرزمینی ایران است. آب این دریاچه بسیار شور بوده و عمدتآ از رودخانه‌های زرینه‌رود، سیمینه‌رود، گدار، باراندوز، شهرچای، نازلو و زولا تغذیه میشود. حوضه آبریز دریاچه ارومیه ۵۰۸۹۲ کیلومتر مربع است که پیرامون ۳٪ مساحت کل کشور ایران را دربر می‌گیرد. این حوضه با داشتن دشت‌هایی مانند دشت پیرانشهر سلماس، ارومیه، تبریز، آذرشهر، مراغه، میاندوآب، مهاباد، نقده و اشنویه یکی از کانون‌های ارزشمند فعالیت کشاورزی و دامداری در ایران بشمار می‌رود. دریاچه ارومیه بزرگترین آبگیر دائمی آسیای غربی است که در غرب پشته (فلات) ایران قرار گرفته. پارک ملی دریاچه ارومیه پس از مرداب انزلی از جالب‌ترین و نغزترین زیستگاههای طبیعی جانوران در ایران بشمار می‌رود. تا کنون بیش از ۱۸۶ گونه از پرندگان آبزی و کرانه‌ای و ده‌ها پرنده خشکی‌زی در استان آذربایجان غربی شناسایی شده اند. دریاچه ارومیه دارای ۱۰۲ جزیره است که همه آنها از سوی سازمان یونسکو به عنوان اندوخته طبیعی جهان به ثبت رسیده است. جزیره اِشک زیستگاه پرندگان زیبای کوچگر از جمله مرغ آتش و تنجه و نیز گوزن زرد ایرانی است. گِل کرانه دریاچه خاصیت درمان برای دردهای بندگاهی (مَفصلی) و بیماری‌های زنان را دارد. برای گشت و گذار در دریاچه و جزیره‌های آن میتوان از دو کشتی سهند و نوح یا قایق‌های گوناگون در بندر گلمانخانه بهره گرفت .
پارک ملی دز
نام انگلیسی: Dez national park
نام فارسی : پارک ملی دز
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی دز در موقعیت جغرافیایی N3203 E4831 در استان خوزستان واقع است. وسعت منطقه حفاظت شده دز ۱۷۸۹۵ هکتار می باشد. قسمتی از این منطقه این منطقه با وسعت ۵۳۰۱ هکتار در سال ۱۳۸۹ به عنوان پارک ملی اعلام گردید. پارک ملی دز در ۲۰ کیلومتری شرق جاده ترانزیتی اهواز – شوش قرار گرفته است. پارک ملی دز توسط منطقه حفاظت شده دز از شمال و جنوب احاطه گردیده است. وجود حیات وحش غنی در کنار چشم اندازهای زیبا نظیر رودخانه، تالاب، این منطقه را به یکی از چشم اندازهای مهم استان خوزستان بویژه از لحاظ پرنده نگری تبدیل نموده. این جنگلها یکی از زیستگاههای مهم گونه نادر گوزن زرد ایرانی می باشد. معبد چغازنبیل در نزدیکی منطقه، قدیمترین و بزرگترین بنای خشتی و آجری جهان است که از زمان ایلام میانه به یادگار مانده است. همچنین پل ساسانی به عنوان قدیمی ترین پل جهان، آسیاب های دزفول، مقبره سبزقبا، بقعه محمد بن جعفر طیار در شهر دزفول در نزدیکی منطقه از دیگر آثار مذهبی- تاریخی به شمار می روند. شیلاب یعقوب، شیلاب باقر و نهر عجیرب از دیگر منظرگاه های زیبای منطقه دز می باشند.
پارک ملی دیر نخیلو
نام انگلیسی: Dayyer Nakhiloo national park
نام فارسی : پارک ملی دیر نخیلو
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی دیر نخیلو در موقعیت جغرافیایی N2752 E5129 در استان بوشهر واقع است. منطقه حفاظت شده مند از سال ۱۳۵۵ تحت حفاظت می باشد و قسمت شرقی منطقه حفاظت شده مند در سال ۱۳۸۶ به پارک ملی دیر – نخیلو ارتقا یافت. در حال حاضر مساحت پارک ملی دیر – نخیلو ۲۰۴۳۶ هکتار و مساحت منطقه حفاظت شده مند ۳۲۹۸۵ هکتار می باشد. پارک ملی دیر – نخیلو و منطقه حفاظت شده مند که به بهشت پرندگان معروف است مکان مناسب و آرامی برای تخم گذاری پرندگان و لاک پشت‌ها در جزایر خلیج فارس است. این منطقه دارای دو اکوسیستم آبی – خشکی میباشد و شامل زیستگاههایی بشرح زیر است:
ـ حاشیه جنوبی رودخانه مند: (یک چهارم منطقه را تشکیل می‌دهد) بصورت جلگه ایست که از مراتع و پوشش گیاهی گرامینه‌ها (گندمیان)، درختان کنار، کهور و گزستانها تشکیل شده‌است که محل زیست اصلی آهو است و گزستانها زیستگاه گراز میباشد. در زمستان‌ها مسیل‌ها برکه‌هایی بوجود می‌آورند که محل زمستان گذرانی پرندگان مهاجری چون درنا و… میباشد. رودخانه زیبای مند پرآب‌ترین رودخانه استان بوشهر تنها منبع آبی تامین آب شرب حیات وحش منطقه است. دهانه رودخانه مند و بسترهای حاشیه لجنی دریا و جزایر محل زیست پرندگانی چون فلامینگو و گیلانشاه است. درختان حرا در جنوب غربی در نزدیکی روستای مل گنزه و در ناحیه فرو رفته در آب بنام پوزه با آبراههایی چند قرار دارند.و زیستگاه پرندگان مهاجر آبزی مثل باکلان‌ها (قره غاز) بوده و محل مناسب تخم گذاری ماهی‌ها و میگوهاست. ناحیه مرکزی و شرقی منطقه، کویری با پوشش گیاهی ضعیف از انواع شورپسند میباشد.
پارک ملی سارى گل
نام انگلیسی: Sarigol national park
نام فارسی : پارک ملی سارى گل
موقعیت جغرافیایی
تاریخچه منطقه ساری گل
منطقه ساریگل در تاریخ بیستم شهریور ماه سال ۱۳۵۳ بموجب مصوبه شماره ۴۷ مورخ ۲۰/۹/۱۳۵۲ با عنوان ” منطقه حفاظت شده شاه جهان ” رسماً تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت. پس از انقلاب از منطقه حفاظت شده شاه جهان به منطقه حفاظت شده ساریگل تغییر نام داد و از آذر ماه سال ۱۳۸۱ بموجب اصلاحیه مصوبه شماره ۹۹ مورخ ۲۱/۶/۱۳۸۱ شورایعالی حفاظت محیط زیست به دو منطقه با عناوین پارک ملی ساریگل و منطقه حفاظت شده ساریگل تقسیم شد.(محدوده امن منطقه حفاظت شده ساریگل به پارک ملی ارتقاء داده شد)
از آن تاریخ تا کنون منطقه شاهد تحولات مثبتی در روند افزایش گونه های گیاهی و جانوری بوده، بگونه ای که امروز یکی از مناطق شاخص نه تنها در استان بلکه در سطح کشور می باشد.
بر اساس مصوبات جاری ۲۰ درصد مساحت هریک از مناطق حفاظت شده به منظور تامین امنیت بهتر وحوش و حفظ ارزشهای اکولوژیکی آن تحت عنوان منطقه امن بطور کامل قرق گشته و حفاظت می گردد . بر این اساس در سال ۱۳۵۷ منطقه امن ساریگل با وسعت تقریبی ۸۰۰۰ هکتار مشخص و مورد تصویب قرار گرفت حفاظت کامل این منطقه سبب رشد غنای طبیعی آن گشته و به همین دلیل در سال ۱۳۸۱ بخاطر ویزگی های با ارزش اکولوژیکی آن به سطح پارک ملی ارتقاء یافت ودر حال حاضر نیز با همین نام تحت کنترل و مدیریت می باشد .
پارک ملی سالوک
نام انگلیسی: Salook national park
نام فارسی : پارک ملی سالوک
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی سالوک در استان خراسان بین N3715 تا N3707 عرض شمالی و E5717 تا E5703 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن ۱۱۶۷۰ هکتار می باشد.
سالوک در شمال غربی اسفراین قرار دارد و در این منطقه دره‌های زیبا و دیدنی زاری، جوزی و چهار برج جنگلهای پراکنده مشهود است. این منطقه زیستگاه پرندگان و حیوانات بسیاری همچون آهو، قوچ، میش است و جاذبه‌های گیاهی مانند گلابی و آلوچه وحشی، زرشک، قره‌میغ، ریخوک، زالزالک، نسترن وحشی، افرا کرکو، گز انجیر و گردو است. دره توی سالوک با طول حدود
پارک ملی سرخه حصار
نام انگلیسی: Sorkheh Hesar national park
نام فارسی : پارک ملی سرخه حصار
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی سرخه حصار در شرق تهران و در N3543 الی N3536 عرض شمالی و E5130 الی E5138 طول شرقی واقع شده ومساحت آن در حدود ۹۱۶۸ هکتارمی باشد.
پوشش گیاهی: بنه ,بادام کوهی ,ارس , داغداغان ,چنار, سپیدار ,پده ,زالزالک , زبان گنجشک , عرعر و کاج.
پستانداران :کل وبز,قوچ ومیش البرزمرکزی,آهو,گراز,پلنگ, کفتار,روباه قرمز,شغال ,گربه وحشی,گورکن, تشی وخرگوش .
پرندگان:حواصیل خاکستری,حواصیل شب, بوتیمار,اگرت بزرگ, سرسبز, اردک ارده ای , خوتکا, اردک نوک پهن, فیلوش ,عقاب ماهیگیر, کورکور, قرقی ,طرلان , عقاب طلایی, عقاب شاهی, سارگپه , کرکس,دال سیاه, دلیجه ,بالابان , بحری,شاهین ,آبچلیک و‌آبیا .
خزندگان ودوزیستان : مارکرمی, کورماردوسر, مارآتشی, مارپلنگی, ماردستی , مارآبی,مارشتری, شترمار,یله مار, تیرمار,سوسن مار, افعی شاخدارایرانی, افعی کوفی, قورباغه معمولی, وزغ سبز , لاک پشت ممیزدارغربی
پارک ملی قطرویه
نام انگلیسی: Ghatrouyeh national park
نام فارسی : پارک ملی قطرویه
موقعیت جغرافیایی
این محدوده که قبلا” بصورت منطقه آزاد کنترل می شد،در سال ۱۳۵۱ با عنوان منطقه حفاظت شده بهرام گور تحت کنترل اداره کل حفاظت محیط زیست فارس قرار گرفت .وسعت این منطقه در حال حاضر ۴۰۸۰۱۷ هکتار ودر طول جغرافیایی E5425 تا E5516 شرقی و عرض جغرافیایی N2837 تا N2945 در شرق شهرستان نی ریز ودر مرز استان فارس و کرمان واقع شده است.. با توجه به وجود زیستگاه منحصر به فرد و همچنین وجود گونه درخطر انقراض گور خر ایرانی در منطقه قسمتی از ضلع غربی منطقه در سال ۱۳۸۶ طی مصوبه شماره ۲۹۸به پارک ملی قطرویه ارتقاء یافته که مساحت آن بالغ بر۳۱۸۱۵ هکتار می باشد.
موقعیت عمومی منطقه
منطقه حفاظت شده بهرام گور در شرق استان فارس و در شمال شرقی شهرستان نیریز قرار گرفته است.محدوده مذکور در حوزه سیاسی استانهای کرمان ، یزد و فارس واقع گردیده است .
ارتفاع بلندترین نقطه آن ۲۷۸۷ متر , پست ترین نقطه آن در حدود ۱۶۰۰ متر می باشد. آب و هوای منطقه گرم و خشک با بارندگی حدود ۲۰۰ میلیمتر می باشد.
پارک ملی قمیشلو
نام انگلیسی: Ghomishloo national park
نام فارسی : پارک ملی قمیشلو
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمیشلو در ۴۵ کیلومتری شمال غرب اصفهان واقع شده است. وسعت پارک ملی قمیشلو ۲۹۸۸۶ هکتار و وسعت پناهگاه حیات وحش قمیشلو ۸۳۸۸۸ هکتار می باشد. گفته می شود پارک ملی قمیشلو قدیمی منطقه حفاظت شده جهان است. ۱۵۰ سال قبل ظل السلطان پسر بزرگ ناصرالدین شاه و حاکم اصفهان قمیشلو را بعنوان قرق و شگارگاه اختصاصی اعلام و حتی از چرای دام در این منطقه جلوگیری نمود. در سال ۱۳۴۳ کانون شکار ایران این منطقه را با وسعت ۳۷هزار هکتار به عنوان منطقه حفاظت شده در نظر گرفت. در سال ۱۳۵۰منطقه سیاه کوه و عمر کوه در مجاور منطقه حفاظت شده به عنوان منطقه شکار ممنوع تصویب شد. در سال ۱۳۷۴با الحاق دو منطقه حفاظت شده و شکار ممنوع، پناهگاه حیات وحش قمیشلو به تصویب رسید و در نهایت در سال ۱۳۸۶ با الحاق سه منطقه امن کرالیاس، کهوک و لاسمیان، محدوده ای با وسعت ۲۹۸۸۶ هکتار طی مصوبه شماره ۲۹۷ مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ از این پناهگاه به پارک ملی ارتقاء سطح پیدا کرد.
پارک ملی گلستان
نام انگلیسی: Golestan national park
نام فارسی : پارک ملی گلستان
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی گلستان درحدفاصل استانهای گلستان و در موقعیت جغرافیایی بین N3731 الی E5304 عرض شمالی و E5543 الی N3717 طول شرقی واقع شده و مساحت آن در حدود ۸۷۲۴۲ هکتار می باشد.
پوشش گیاهی:بلوط,بلندمازو, ممرز,انجیلی,پلت,شیردار,کرکو,آزاد,اوری,توسکای قشلاقی,کلهو,انجیر, توت,ملچ, داغداغان,ازگیل, ولیک,زالزالک,سیاه تلو,گوجه وحشی, شیر خشت, گردو,تمشک ,اناروحشی, گلابی وحشی ,زرشک,تاغ,گز ,پرند,کاروانکش , کلاه میرحسن , گون , چوبک , درمنه , خارشتر و ارس.
پستانداران : مرال , شوکا ,خرس قهوه ای ,پلنگ ,خوک وحشی ,گربه جنگلی , تشی , آهو ,قوچ و میش , پلنگ , گرگ , روباه , کل , بز .
پرندگان : قرقاول , کبک , تیهو , زنگوله بال , کوکر سینه سیاه , ابیا و بلدرچین , قرقی , دلیجه , سارگپه پا بلند,سارگپه ,عقاب دوبرار,دال شیا , دال , عقاب دریایی دم سفید, مرادان , بالابان , هما,دارکوب سیاه ,بلبل ,توکای باغی , سهره ها ,سکاها , زرده پره ها ,مگس گیرها ,زنبورکها و دم سرخها .
پارک ملی لار
نام انگلیسی: Lar national park
نام فارسی : پارک ملی لار
موقعیت جغرافیایی
منطقه حفاظت شده لار بین استان های تهران و مازندران و در موقعیت N3554 عرض شمالی و E5133 طول شرقی واقع شده است. مساحت آن در حدود ۳۱۰۰۰هکتار می باشد. منطقه لار با وسعتی حدود ۷۳۵۰۰ هکتار در دامنه جنوبی رشته کوههای البرز قرار دارد که در سال ۵۴ به پارک ملی تبدیل شد و و از سال ۶۱ طبق مصوبه شورای عالی حفاظت محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده اداره می شود و از سال ۷۰ بعضی از مناطق آن برای شکار و تیراندازی ممنوع اعلام گردید. دریاچه ۲۰ کیلومتری لار یکی از مراکز تفریحی این منطقه است.
پارک ملی نایبند
نام انگلیسی : nayband national park
نام فارسی : پارک ملی نای بند
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی نایبند در موقعیت جغرافیایی N2727 E5240 در استان بوشهر واقع است. پارک ملی دریایی نایبند با مساحت ۴۹۸۱۵ هکتار(ماخذ : اطلس مناطق حفاظت شده ایران چاپ ۱۳۸۵ ) در دو استان بوشهر ( بخش عسلویه شهرستان کنگان ) و هرمزگان( شهرستان پارسیان بخش کوشکنار ) قرار دارد . مجموعه پارک ملی دریایی زیر نظر اداره کل محیط زیست شهرستان کنگان می باشد. با یک محیط بانی در نزدیک روستای ” بنود ” با ده محیط بان . حدود ۲۷ هزار هکتار این منطقه دریایی و بقیه خشکی است.
بخش شمال غربی پارک دریایی نایبند محدود به روستای ” بیدخون “(در زبان محلی بردخون نامیده می شود) و تاسیسات سمّی عسلویه است و بخش شرقی آن در قسمت خشکی ” کوشکنار ” و در قسمت خشکی – آبی جنوب بندر ” تِبن ” است که به زودی زود در همین بخش شرقی ، صنایع دیگری چون آلو مینیوم (صنعتی که آب ، هوا و خاک را آلوده می سازد و لجن های قرمز از آلاینده های خطرناک شناخته شده آن است ) ، فولاد و صنایع جانبی دیگر نیز ایجاد خواهد شد .
در سال ۱۳۵۷ (۷/۹/۵۷ ) خلیج نایبند همراه با بخشی از دماغه نایبند با با مساحت ۱۹۵۰۰ هکتار ( ماخذ : مناطق حفاظت شده ایران – هنریک مجنونیان – سازمان حفاظت محیط زیست – چاپ ۱۳۷۹ ) به عنوان منطقه حفاظت شده نایبند در فهرست مناطق حفاظت شده ایران قرار می گیرد . این منطقه همراه با مناطق دیگر از جمله دماغه نایبند و بخشی از آبهای خلیج فارس در سال ۱۳۸۳ به عنوان اولین پارک ملی دریایی ایران ثبت و اعلام می شود
پارک ملی کرخه
نام انگلیسی: Karkheh national park
نام فارسی : پارک ملی کرخه
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی کرخه در موقعیت جغرافیایی N3101 E4814 در استان خوزستان واقع است. این منطقه شامل پارک ملی کرخه جنوبی و پارک ملی کرخه شمالی ( جمعا به وسعت ۷۴۷۶ هکتار) و منطقه حفاظت شده کرخه (با وسعت ۸۳۵۲ هکتار) می باشدکه محدوده پارک ملی در سال ۱۳۸۹ به عنوان پارک ملی کرخه تصویب شده است. پارک ملی کرخه در ۵ کیلومتری غرب جاده ترانزیتی اهواز – شوش قرار گرفته است. این منطقه شمالاٌ از روستای سرخه شیخ عزیز شروع شده و در امتداد جنوبی رودخانه کرخه ضمن در برگرفتن جنگل های دو طرف رودخانه ادامه می یابد.منطقه حفاظت شده کرخه با طول ۱۸۰ کیلومتر از سرخه شیخ عزیز در شمال غربی شوش شروع و در امتداد رودخانه کرخه بطرف جنوب امتداد دارد و سپس با عبور از غرب شهر شوش تا روستای الحائی پیش رفته و به سمت غرب تغییر مسیر داده و تا روستای حلافدو کشیده می شود.
پارک ملی و منطقه حفاظت شده کرخه از یک قسمت تپه ماهوری در شمال و یک بخش دشتی در جنوب تشکیل شده است و رودخانه کرخه از میان آن عبور کرده و با پیچ و خم های زیاد بطرف جنوب و غرب استان خوزستان راه می پیماید. در دو طرف منطقه جنگل هاس گرمسیرس رشد یافته و رودخانه را محاصره نموده اند. بنابراین در درون منطقه کوه و ارتفاعاتی دیده نمی شود و با لطبع دره ای مشاهده نمی گردد. علاوه بر این بعلت عرض کم منطقه دشت مشخص و قابل توجهی در آن موجود نمی باشد.
پارک ملی کلاه قاضی
نام انگلیسی: Kolah Ghazi national park
نام فارسی : پارک ملی کلاه قاضی
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی کلاه قاضی در استان اصفهان بین E5145 الی E5215 طول شرقی و N3200 الی N3230 عرض شمالی واقع شده است . مساحت آن درحدود ۴۷۱۴۲ هکتار می باشد.
پوشش گیاهی: انجیر ,بادام کوهی ,انار ,عناب , شیپوری ,بید , خارشتر,درمنه , اسپند,گل جالیز, شنگ ,انواع گرامینه, کلاغک , گل مریم ,سلین ,انواع گون , گل گندم ,علف شوره , علف مار ,ریواس ,اسپرس , چوبک .
پستانداران : کل و بز و قوچ و میش , آهو, خرگوش , پلنگ ,گرگ , کفتار , یوزپلنگ, روباه , شغال , تشی وگربه وحشی.
پرندگان :کبک ,تیهو, باقرقره , کلاغ سیاه ,چکاوک ,کاکلی ,دم جنبانک, زاغ نوک سرخ, زاغی,گنجشک سانان و عقابها .
خزندگان : مارجعفری,افعی شاخدار,مارقیطانی ,مار پلنگی ,مارمولک ,لاک پشت .
پارک ملی کنتال
نام انگلیسی: Kantal national park
نام فارسی : پارک ملی کنتال
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی کنتال در موقعیت جغرافیایی N3849 E4607 در استان آذربایجان شرقی واقع است. پارک ملی کنتال با وسعت ۷۰۰۰ هکتار در شمال استان آذربایجان شرقی و مرز بین المللی با جمهوری ارمنستان قرار دارد. پارک ملی کنتال بخش شمال شرقی پناهگاه حیات وحش کیامکی محسوب میگردد که در سال ۱۳۹۰ به پارک ملی ارتقا یافته است. جلوه های کم نظیر ژئوپارکی و بقایای سنگهای آسیابهای آبی قدیمی بر قابلیتهای فرهنگی و گردشگری کنتال افزوده است. ر اوایل بهار رویش لاله‌های رنگارنگ در دامنه‌های کنتال و قلعه علی بیگ به صورت مزرعه‌های لاله درمی آیند. برای دسترسی به این منطقه پس از گذر از شهر سیه رود و در امتداد رودخانه مرزی ارس در موازات نوار مرزی ارمنستان و آذربایجان و در دره کنتال پاسگاه محیط بانی کنتال قابل مشاهده است. کوه کمتال یا کنتال واقع در مسیر جاده جلفا به خدافرین بعد از شهر سیه رود و در کنار روستای نوجه مهر(میجمیر)که زیارتگاه سید محمد اقا در ان روستاست واقع شده است.
پارک ملی کیاسر
نام انگلیسی: Kyasar national park
نام فارسی : پارک ملی کیاسر
موقعیت جغرافیایی
پارک ملی کیاسر در موقعیت جغرافیایی N3610 E5334 در استان مازندران واقع است. پارک ملی کیاسر از شمال به روستای سعیدآباد به سمت شرق در امتداد رودخانه لنگ تا روستای علی کل از شرق علی کل به سمت جنوب در امتداد یال ۲۴۵۵، ۲۳۹۰، ۲۸۰۸، ۲۸۱۵، ۲۳۵۶، ۲۴۴۲، ۲۴۷۰ متر، از جنوب از قله ۲۴۷۰ متر در امتداد خط القعر تا تقاطع روخانه تیلک و سپس در امتداد همین رودخانه به سمت غرب تا روستای رودبار، از غرب از ادامه رودخانه تیلک – گل خواران در محل روستای رودبار تا سعیدآباد (میلا دشت) گسترش یافته است.
این منطقه که در شمال پناهگاه حیات و حش دو دانگه در استان مازندران قرار دارد،با مساحت ۷۳۱۲ هکتار درسال ۱۳۸۳ به عنوان پارک ملی تعیین شد.دارای اقلیم نیمه مرطوب معتدل است .این منطقه کوهستانی در قسمتهای میان بند و بالا بند جنگلهای خزری واقع شده است .
این منطقه در جنوب شهرستان ساری و بصورت جنگل های طبیعی بکر و اراضی مرتعی مشجر و صــــخره ای و رویشگاه گون های گیاهی منحصر بفرد چون بلوط اوری ، سرخدار و … و است. پارک ملی کیاسر شامل دو حوزه بخشی از عرصه جنگلی واقع در قسمت های غرب و شمال منطقه به عنوان ذخیره گاه بیوسفر و بخش دیگر در قسمت های شرق و جنوب به عنوان پارک ملی است.
گونه های جانوری مهم منطقه مرال،شوکا،پلنگ،خرس قهوه ای ،گراز،شغال،روباه معمولی،گربه جنگلی،گربه وحشی،راسو،سمورسنگی،تشی،کرکس ،لسارگپه جنگلی،کبوتر جنگلی،کبک،کوکو و هدهد.وجود تنوع زیستی بالا ،جنگلهای کم نظیر و کم دست خورده هیرکانی،گونه های باارزش شوکا و مرال زمینه فعالیتهای گردشگری را در این پارک مهیا ساخته است.
مناطق چهار گانه محیط زیست
کشور پهناور ایران دارای محیط زیست غنی و متنوعی است. به دلیل دارا بودن آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف، جاذبه های شگفت انگیزی در آن به وجود آمده به طوری که ایران را با وجود قرار داشتن در بخش خشک و نیمه خشک قاره آسیا، نمایی سبز و با طراوت بخشیده است. برهمین اساس سازمان محیط زیست طبق تعاریف و معیارهای جهانی محیط زیست، ایران را در ۴ طبقه کلی توصیف کرده است. این طبقه بندی در سال ۱۹۷۴ میلادی۱۳۵۳ ه . ش به مجلس ارائه شد و مورد تصویب قرار گرفت و ضمناً اختیارات قانونی و اداره کلی مناطق تحت حفاظت به سازمان محیط زیست واگذار شد. پارک های ملی، آثار طبیعی ملی، منطقه حفاظت شده و پناهگاه حیات وحش ۴ طبقه مورد نظر می باشند.
پناهگاه های حیات وحش
پناهگاه حیات وحش کلاً به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و دشت، آب و کوهستان اطلاق می شود که دارای زیستگاههای طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاصی برای جانوران وحشی بوده و به منظور احیاء این زیستگاهها تحت حفاظت قرار می گیرد.
پناهگاه حیات وحش چوکام، انزلی
پناهگاه حیات وحش سمسکنده، سارى
پناهگاه حیات وحش سوتاو، بوکان
پناهگاه حیات وحش امیرکلایه، گیلان
پناهگاه حیات وحش انگوران، زنجان
پناهگاه حیات وحش بختگان، فارس
پناهگاه حیات وحش بیستون، کرمانشاه
پناهگاه حیات وحش توران، سمنان
پناهگاه حیات وحش جزیره شیدور، هرمزگان
پناهگاه حیات وحش خارکو، بوشهر
پناهگاه حیات وحش خوش ییلاق، سمنان
پناهگاه حیات وحش دز، خوزستان
پناهگاه حیات وحش دشت ناز، سارى
پناهگاه حیات وحش روچون، کرمان
پناهگاه حیات وحش سلکه، گیلان
پناهگاه حیات وحش شیراحمد ، سبزوار
پناهگاه حیات وحش فریدونکنار، مازندران
پناهگاه حیات وحـش قمیشلو، اصفهان
پناهگاه حیات وحش کرخه، خوزستان
پناهگاه حیات وحش لوندویل (آستارا)، گیلان
پناهگاه حیات وحش مهروئیه، کرمان
پناهگاه حیات وحـش موته، اصفهان-مرکزی
پناهگاه حیات وحش میاندشت، خراسان
پناهگاه حیات وحش میانکاله، بهشهر
پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی، اصفهان
پناهگاه حیات وحش کیامکی، آذربایجان شرقی
پناهگاه حیات وحش بوروئیه، یزد
پناهگاه حیات وحش جاسب، مرکزی
پناهگاه حیات وحش حیدری، خراسان
پناهگاه حیات وحش درانجیر و نی باز، یزد
پناهگاه حیات وحش راسوند، مرکزی
پناهگاه حیات وحش سرخانگل، گیلان
پناهگاه حیات وحش شادگان،خوزستان
پناهگاه حیات وحش نایبندان، طبس
پناهگاه حیات وحش تالاب کانی برازان
پناهگاه حیات وحش تالاب کجی نمکزار
پناهگاه حیات وحش خارک، بوشهر
پناهگاه حیات وحش دربند، راور
پناهگاه حیات وحش دشت لاغری، بردسکن
پناهگاه حیات وحش دودانگه، ساری
پناهگاه حیات وحش رباط شور، فردوس
پناهگاه حیات وحش زریاب، بم
پناهگاه حیات وحش زریوار
پناهگاه حیات وحش شاسکوه، قاین
پناهگاه حیات وحش عباس آباد، نایین
پناهگاه حیات وحش هامون
پناهگاه حیات وحش هندورابی
پناهگاه حیات وحش کوه سیاه، دشتستان
مناطق شکار ممنوع ایران
در زیستگاه هایی با ویژگی های بارز که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود و به طور معمول ۳ تا ۵ سال، شکار ممنوع می شود. چنانچه جمعیت جانوری منطقه ای دراین دوره ترمیم شود، می توان آن را با توجه به سایر معیارها، به عنوان یکی از مناطق چهارگانه تحت مدیریت تعیین کرد. راهکار تعیین مناطق شکار ممنوع را می توان پشتوانه ای برای حفاظت از ذخایر طبیعی کشور و نوع آزمون برای بررسی قابلیت های مناطق، برای پیوستن به مجموعه مناطق حفاظت شده دانست.
منطقه شکار ممنوع آغگل، ماکو
منطقه شکار ممنوع آلمابلاغ، اسدآباد
منطقه شکار ممنوع بیجار و تالاب چکر، ایلام
منطقه شکار ممنوع پزم، کنارک
منطقه شکار ممنوع تالاب آبشینه، همدان
منطقه شکار ممنوع تالاب آقگل، ملایر
منطقه شکار ممنوع تالاب پته خور، اردبیل
منطقه شکار ممنوع تالاب چغاخور، شهرکرد
منطقه شکار ممنوع تالاب حسنلو (آق قلعه)، نقده
منطقه شکار ممنوع تالاب صوفیکم، بندر ترکمن
منطقه شکار ممنوع تالاب قوری گل،بستان آباد
منطقه شکار ممنوع تالاب هشیلان، کرمانشاه
منطقه شکار ممنوع تالاب کانی برازان، مهاباد
منطقه شکار ممنوع تالاب کجی نمکزار، نهبندان
منطقه شکار ممنوع تجرک، فامنین
منطقه شکار ممنوع تخت ایران (بهکده رضوی)
منطقه شکار ممنوع جیک و زیدر، سربیشه
منطقه شکار ممنوع چلاو، آمل
منطقه شکار ممنوع دربند مشکول، کوثر
منطقه شکار ممنوع درح، سربیشه
منطقه شکار ممنوع درکش و هاور، آشخانه
منطقه شکار ممنوع دریاچه شورابیل، اردبیل
منطقه شکار ممنوع رودبار الموت
منطقه شکار ممنوع زله زرد، گیلان غرب
منطقه شکار ممنوع سه کانیان، بوکان
منطقه شکار ممنوع سید مرتضی، کاشمر
منطقه شکار ممنوع سیاه بیشه، چالوس
منطقه شکار ممنوع شاه جهان، اسفراین
منطقه شکار ممنوع شمس آباد، چهار محال
منطقه شکار ممنوع شو و لندر، مسجدسلیمان
منطقه شکار ممنوع عباس آباد تنگلها، نایین
منطقه شکار ممنوع عزیز آباد، کلاله
منطقه شکار ممنوع قازانقایه، مراوه تپه
منطقه شکار ممنوع قالیکوه، الیگودرز
منطقه شکار ممنوع قمصر، کاشان
منطقه شکار ممنوع کاوه ده و کوه سفید، تهران
منطقه شکار ممنوع گمیشان، بندر ترکمن
منطقه شکار ممنوع گندیمن، اردبیل
منطقه شکار ممنوع لفور، سوادکوه
منطقه شکار ممنوع میشو داغ، شبستر
منطقه شکار ممنوع نشر، همدان
منطقه شکارممنوع دالانکوه و دریاچه سد زاینده رود
منطقه شکارممنوع شیرکوه، تفت
منطقه شکار ممنوع آلاشت، سواد کوه
منطقه شکار ممنوع آهنگران
منطقه شکار ممنوع اژدها بلوچ، رشت
منطقه شکار ممنوع اشکورات علیا، رودسر
منطقه شکار ممنوع الموت غربی
منطقه شکار ممنوع ام الدبس، بستان
منطقه شکار ممنوع امروله و دالاخانی، صحنه
منطقه شکار ممنوع انجرک و رابر، کرمان
منطقه شکار ممنوع باجگیران
منطقه شکار ممنوع بازرجان، تفرش
منطقه شکار ممنوع باغی، اسفراین
منطقه شکار ممنوع باقران
منطقه شکار ممنوع بزد، تربت جام
منطقه شکار ممنوع بزمان
منطقه شکار ممنوع بزمای، رشتخوار
منطقه شکار ممنوع بصیران، اقلید
منطقه شکار ممنوع بلبل آب، نصرت آباد
منطقه شکار ممنوع بهاباد
منطقه شکار ممنوع بیان، تکاب
منطقه شکار ممنوع بید بیده، آباده
منطقه شکار ممنوع پادنا، فیروزآباد
منطقه شکار ممنوع پاریز، سیرجان
منطقه شکار ممنوع تالاب استیل، آستارا
منطقه شکار ممنوع تالاب چاف، لنگرود
منطقه شکار ممنوع تالاب میقان، اراک
منطقه شکار ممنوع تالابهای پلدختر
منطقه شکار ممنوع تپال، سمنان
منطقه شکار ممنوع توت سیاه، بوانات
منطقه شکار ممنوع جزیره اسلامی
منطقه شکار ممنوع چال خاتون، شازند
منطقه شکار ممنوع چاه شیرین، سمنان
منطقه شکار ممنوع چاه نفت، داراب
منطقه شکار ممنوع چشمه ناز ونک، سمیرم
منطقه شکار ممنوع چلچلی، گرگان
منطقه شکار ممنوع چهل پا
منطقه شکار ممنوع حنا، سمیرم
منطقه شکار ممنوع حوض سلطان، قم
منطقه شکار ممنوع خارو، اردستان
منطقه شکار ممنوع خدا آفرید، اردل
منطقه شکار ممنوع خراسانلو، تاکستان
منطقه شکار ممنوع خرقان، زرندیه
منطقه شکار ممنوع خرم ناز، یاسوج
منطقه شکار ممنوع خرمنه سر، طارم
منطقه شکار ممنوع خرمنکوه، فسا
منطقه شکار ممنوع خنار، گرمسار
منطقه شکار ممنوع دالان، فیروزآباد
منطقه شکار ممنوع در انجیر، آریز و باجگان
منطقه شکار ممنوع دربادام
منطقه شکار ممنوع دره باغ، بوانات
منطقه شکار ممنوع دره قاسملو (خان دره سی)، ارومیه
منطقه شکار ممنوع درونه، بردسکن
منطقه شکار ممنوع دریاچه مهارلو، شیراز
منطقه شکار ممنوع دشت اسفدن
منطقه شکار ممنوع دو هزار و سه هزار، تنکابن
منطقه شکار ممنوع دیلمان، درفک
منطقه شکار ممنوع دیمه
منطقه شکار ممنوع روشن کوه، کیاسر
منطقه شکار ممنوع ریوند (جوین)، سبزوار
منطقه شکار ممنوع زاگرس مرکزی
منطقه شکار ممنوع زرآباد، خوی
منطقه شکار ممنوع زرچشمه، اصفهان
منطقه شکار ممنوع زرینه اوباتو، دیواندره
منطقه شکار ممنوع ستبله، فریدن
منطقه شکار ممنوع سد لتیان، جاجرود
منطقه شکار ممنوع سده، خواف
منطقه شکار ممنوع سفید کوه آرسک، دامغان
منطقه شکار ممنوع سهند
منطقه شکار ممنوع سیاه مرزکوه، علی آباد
منطقه شکار ممنوع شاهزاده ابراهیم، دشتستان
منطقه شکار ممنوع شهربابک (گود داغ)
منطقه شکار ممنوع شیرین سو ، کبودرآهنگ
منطقه شکار ممنوع طارم سفلی، قزوین
منطقه شکار ممنوع طالو شیر بند، دامغان
منطقه شکار ممنوع عشق آباد
منطقه شکار ممنوع علی حیدر
منطقه شکار ممنوع فیروزکوه
منطقه شکار ممنوع فیله خاصه، زنجان
منطقه شکار ممنوع قراویز، قصرشیرین
منطقه شکار ممنوع قره قشلاق
منطقه شکار ممنوع قلعه شاداب
منطقه شکار ممنوع کوه مند، دشتی
منطقه شکار ممنوع گرده قیط و ممیند، نقده
منطقه شکار ممنوع گرین
منطقه شکار ممنوع گلزار و نیزار
منطقه شکار ممنوع گلگون، قاین
منطقه شکار ممنوع گود غول، سیرجان
منطقه شکار ممنوع لشگرگاه، قاین
منطقه شکار ممنوع مازی بن و سی بن، رامسر
منطقه شکار ممنوع مرور، میبد
منطقه شکار ممنوع مزایجان، زرین دشت
منطقه شکار ممنوع مل بلند، شیراز
منطقه شکار ممنوع مه ولات، ترتبت حیدریه
منطقه شکار ممنوع میسینو (مان داغی)، بجنورد
منطقه شکار ممنوع مک سرخ، زابل
منطقه شکار ممنوع میش داغ
منطقه شکار ممنوع ناو، اسالم
منطقه شکار ممنوع هزار جریب، بهشهر
منطقه شکار ممنوع هشتاد پهلو، خرم آباد
منطقه شکار ممنوع هفت تنان، دزفول
منطقه شکار ممنوع هنگام، گناباد
منطقه شکار ممنوع کاغذ کنان
منطقه شکار ممنوع کرکس
منطقه شکار ممنوع کلاته، خور و بیابانک
منطقه شکار ممنوع کلاهه، آشتیان
منطقه شکار ممنوع کلیلاق، فریمان
منطقه شکار ممنوع کمر سرخ، سرایان
منطقه شکار ممنوع کمر قلعه، سبزوار
منطقه شکار ممنوع کهندان، قم
منطقه شکار ممنوع کهک، قم
منطقه شکار ممنوع کهیاز، اردستان
منطقه شکار ممنوع کولک، مهران
منطقه شکار ممنوع کوه بدیل، بهبهان
منطقه شکار ممنوع کوه بزرگی، انارک
منطقه شکار ممنوع کوه دالان، فراشبند
منطقه شکار ممنوع کوه دراء، ممسنی
منطقه شکار ممنوع کوه سیاه، ارسنجان
منطقه شکار ممنوع کوه عیش اعلی و کفه طاقستان، ابرکوه
منطقه شکار ممنوع کوه گرم، جهرم
منطقه شکار ممنوع کوه نودرهنگ، رفسنجان
منطقه شکار ممنوع کوه هوا و تنگخور، لامرد
منطقه شکار ممنوع کوهستان داراب
منطقه شکار ممنوع یخاب، آران و بیدگل
منطقه شکار ممنوع یکانات
آثار طبیعی ملی
پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیر متعارف و غیر قابل جایگزین که دارای ارزشهای حفاظتی، علمی و تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند. اقدامات حفاظتی در مورد این پدیده ها، باید تضمین کننده پایداری بهره برداری غیر مصرفی از آنها در طول زمان باشد.
تنگ براق، اقلید
تنگ رازیانه، ایلام
تنگه واشی، فیروزکوه
جزیره خارکو
چشمه رسول الله، اقلید
چشمه فکجور دمکش، رودسر
چشمه گراب، مشهد
چشمه گل فشان پیرگل – سیستان و بلوچستان
چشمه گل فشان تنگ، چابهار
چشمه های باداب سورت، ساری
خشکه داران – مازندران
درخت ارس سرانی، شیروان
درخت رحمت، کرمانشاه
دریاچه بزنگان، سرخس
دریاچه تار و هویر، دماوند
دهلران – ایلام
سرو ابرکوه – یزد
سرو زربین سنگان، خاش
سرو سیرچ – کرمان
سرو های قره باغ، شیروان
سرو هرزویل – گیلان
سوسن سفید – گیلان
صنوبر شیروان
علم کوه – مازندران
غار پراو، کرمانشاه
غار چال نخجیر
غار رود افشان، فیروزکوه
غار سهولان – آذربایجان غربی
غار قوری قلعه – کرمانشاه
غار ماهی کور، لرستان
غار یخکان – اردبیل
فسیل مراغه – آذربایجان شرقی
قلل بینالود، نیشابور
قله تخت سلیمان، طالقان
قله تفتان – سیستان و بلوچستان
قله دماوند – مازندران
قله سبلان – اردبیل
قله سیاه کمان، طالقان
گنبد نمکی جاشک، خورموج
گنبد های نمکی خرسین – هرمز گان
لاله واژگون – چهار محال و بختیاری
محدودیت های ورود به مناطق حفاظت شده
مواد ۲ تا ۵، آئین نامه اجرائی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست تعریف پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده را به شرح زیر ارائه نموده است.
“ماده۲- پارک ملی به محدوده ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی و دشت و آب و کوهستان اطلاق می شود که نمایانگر نمونه های برجست های از مظاهر طبیعی ایران باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن و همچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنی ها در شرایط کاملا طبیعی تحت حفاظت قرار می گیرد.
ماده۳- آثار طبیعی ملی عبارتند از پدیده های نمونه و نادر گیاهی، حیوانی، اشکال یا مناظر کم‌نظیر و کیفیات ویژه طبیعی زمین یا درختان کهنسال یادگار تاریخی می باشند که با منظور داشتن محدوده متناسبی تحت حفاظت قرار می گیرند.
ماده۴- پناهگاه حیات وحش به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و بیشه های طبیعی و اراضی جنگلی و دشت و آب و کوهستان اطلاق می شود که دارای زیستگاه طبیعی نمونه و شرایط اقلیمی خاصی برای جانوران وحشی بوده و به منظور حفظ یا احیای این زیستگاهها تحت حفاظت قرار می گیرد.
ماده۵- منطقه حفاظت شده به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل و مرتع و دشت و آب و کوهستان اطلاق می شود که از لحاظ ضرورت حفظ و تکثیر نسل جانوران وحشی یا حفظ و یا احیاء رستنیها و وضع طبیعی آن دارای اهمیت خاصی بوده و تحت حفاظت قرار می گیرد.”
در فصل دوم همین آئین نامه مقررات مربوط به این مناطق به شرح زیر ارائه شده است:
” فصل دوم
مقررات مربوط به پارک ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده
ماده۶- هر گونه پیشنهاد برای تعیین مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست به پیشنهاد سازمان و با رعایت شرایط ذیل صورت می گیرد:
الف- مشخص نمودن حدود دقیق منطقه مورد نظر و ارائه نقشه آن در مقیاس مناسب
ب- توجیه پیشنهاد و تطبیق وضع طبیعی منطقه پیشنهادی با تعاریف مربوط به هر منطقه
ماده۷- تیر اندازی و شکار در پارکهای ملی ممنوع است. در موارد استثنائی که مقتضیات حفظ نسل جانوران وحشی ایجاب نماید، سازمان می تواند توسط مامورین خود بر حسب مورد اقدامات لازم معمول دارد.
تبصره – شکار قوچ و میش در جزیره کبودان واقع در پارک ملی دریاچه ارومیه از ممنوعیت مقرر در این ماده مستثنی است.
ماده۸- تعلیف احشام و قطع اشجار و بوته کنی و تجاوز و تخریب محیط زیست و به طور کلی هر عملی که موجب از بین رفتن رستنی ها و تغییر اکوسیستم باشد در پارکهای ملی و آثار طبیعی ملی ممنوع است. در موارد ضروری به منظور حفظ حیات جنگل و بهسازی پارکهای ملی و آثار طبیعی ملی با مطالعات علمی و زمین شناسی مجاز بر حسب مورد با رعایت مقررات قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع توسط سازمان جنگل ها و مراتع کشور یا سازمان حفاظت محیط زیست و یا موسسات و یا شخص ذیربط اقدام خواهد شد.
تبصره – احشام وارد شده به پارکهای ملی و آثار طبیعی ملی توسط مامورین سازمان از این مناطق اخراج و متخلف یا متخلفان مربوط طبق مقررات تحت تعقیب قرار خواهد گرفت.
ماده۹- تجدید یا تمدید پروانه های اکتشاف و بهره برداری صادره برای معادن واقع در پارکهای ملی و آ ثار طبیعی ملی ممنوع می باشد.
ماده ۱۰- ورود به مناطق مذکور و عبور از آن ها به استثنای جاده های عمومی تابع دستورالعمل سازمان خواهد بود.
ماده ۱۱- قطع اشجار و بوته کنی و تجاوز و تخریب محیط زیست و خارزنی و ذغال گیری و به طور کلی هر عملی که موجب از بین رفتن رستنیها و تغییر اکوسیستم شود در پناهگاه‌های حیات‌وحش و مناطق حفاظت شده که اراضی آن متعلق به دولت باشد بدون اجازه ممنوع است.
تبصره(۱) – اجرای طرح های مجاز صنعتی و معدنی در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده با رعایت مقررات مربوط از شمول این ماده مستثنی است.
تبصره(۲) – تعلیف احشام از لحاظ کمیت و کیفیت در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق‌حفاظت شده تابع ضوابطی است که با توافق سازمان جنگل ها و مراتع کشور و سازمان تهیه خواهد شد.
تبصره(۳) – ورود و تعلیف احشام بدون پروانه یا زاید بر پروانه در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت شده بر خلاف مقررات موضوع این ماده ممنوع می باشد. اینگونه احشام توسط ماموران سازمان از منطقه اخراج و با متخلف یا متخلفان مربوط طبق مقررات عمل خواهد شد.
تبصره(۴) – مبادرت به شکار و صید در پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق و رودخانه‌های حفاظت شده موکول به تحصیل پروانه ویژه از سازمان میباشد.
ماده۱۲- وزارتخانه‌ها و موسسات و شرکت های دولتی با موافقت سازمان مجازند مطالعات و بررسی‌ها و عملیات مورد نیاز را در حدود وظایف قانونی خاص خود در مناطق حفاظت شده و پناهگاه‌های حیات وحش انجام دهند.”
در قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، مواد۳،۴،۱۶و۱۷ مواردی در زمینه نحوه تصویب محیط های طبیعی حفاظت شده و مالکیت در این مناطق به شرح زیرارائه شده است:
بر اساس ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، شورای عالی حفاظت محیط زیست، وظیفه تعیین مناطقی تحت عنوان پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده و تصویب حدود دقیق این مناطق را به عهده دارد.
” در ماده ۳ این قانون آمده است که تصویب مناطق ذکر شده با رعایت نکات زیر صورت می پذیرد:
۱- مفاد ماده ۲۷ قانون شکار و صید مصوب خرداد ۱۳۴۶ (ماده ۲۷ قانون شکار و صید: در مواردی که سازمان محیط زیست بخواهد جنگل های قابل بهره برداری را به عنوان مناطق حفاظت شده و یا پارک ملی اعلام کند، باید قبلا موافقت سازمان جنگل ها و مراتع کشور را جلب نماید.) و قوانین و مقررات مربوط به سازمان جنگل ها و مراتع
۲- کسب موافقت وزیر جهاد کشاورزی در مورد مناطقی که با اجازه یا توسط سازمان جنگل ها و مراتع در آن ها طرح جنگل داری یا مرتع داری به موقع عمل گذارده شده یا میشود.
۳- کسب موافقت وزیر معادن و فلزات در مورد مناطقی که طرح های اکتشاف و بهره برداری از مواد معدنی طبق قانون مربوط اجرا می گردد.
الف- صدور هر گونه پروانه اکتشاف و بهره برداری از مواد معدنی برای مناطقی که تحت عنوان پارک ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده تعیین گردیده‌اند، موکول به موافقت شورای عالی حفاظت محیط زیست می باشد.
ب- تعیین انواع و مدت اعتبار و بهای پروانه های موضوع ماده ۸ این قانون( ماده ۸- مبادرت به هرگونه شکار و صید و پرورش و تکثیر و نگهداری و خرید و فروش جانوران وحشی و اجزاء آن و استفاده و سیاحت از مناطق مذکور مستلزم تحصیل پروانه یا اجازه از سازمان می باشد و در هر یک از موارد فوق که ضرورت ایجاب نماید، سازمان می تواند با تصویب شورای عالی حفاظت محیط زیست اجازه یا پروانه رایگان صادر نماید.)
تبصره – در مواردی که صدور پروانه های موضوع این ماده همچنین صدور پروانه صادرات و واردات جانوران وحشی و اجزاء آن ها به موجب قوانین مربوطه به وزارتخانه یا سازمان های دیگری محول گردیده، مرجع صادر کننده پروانه با جلب موافقت سازمان اقدام خواهد کرد.
ماده ۴- هر نوع ممنوعیت و محدودیت و مقرراتی که برای مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ این قانون بر قرار می گردد نباید با حق مالکیت یا حق انتفاع اشخاصی که در داخل این مناطق قانونا دارا هستند، مغایر باشد.
ماده۱۶ – کلیه عرصه و اعیان املاک متعلق به دولت واقع در محدوده مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ همچنین کلیه تالاب های متعلق به دولت در اختیار سازمان قرار خواهد داشت و سازمان در بهره برداری از تالاب ها ( به استثنای تالاب انزلی) و املاک مذکور قائم مقام قانونی موسسات یا سازمان های مربوط می باشد ولی حق واگذاری عین آن ها را ندارد.
تبصره ۱ – در صورتی که استفاده از منابع مذکور مستلزم قطع درخت باشد سازمان جنگل ها و مراتع کشور طبق طرح سازمان راسا عمل خواهد نمود.
تبصره۲ – نحوه واگذاری منافع املاک مذکور در این ماده در آئین نامه اجرائی این قانون تعیین خواهد شد.
ماده ۱۷- در صورتیکه اعیان و عرصه املاک واقع در محدوده مناطق مذکور در بند الف ماده ۳ این قانون مورد نیاز باشد، سازمان می تواند طبق مقررات قانون خرید اراضی و ابنیه و تاسیسات برای حفظ آثار تاریخی و باستانی مصوب آذر ماه ۱۳۴۷ خریداری و تصرف نماید.”
مصوبه هیات وزیران در باره ضوابط محیط زیستی فعالیتهای معدنی- ۲۱/۱/۱۳۸۴
ماده۲- صدور، تجدید و تمدید پروانه های اکتشاف از معادن طبقه یک و دو در پارک های ملی و آثار طبیعی ملی، تالاب های موضوع کنوانسیون رامسر و آن دسته از پناهگاه های حیات وحش و مناطق حفاظت شده مذکور در بند” الف” موافقتنامه فی مابین وزارت صنایع و معادن و سازمان حفاظت محیط زیست مورخ۲۱/۷/۱۳۵۴، رودخانه های حفاظت شده، معادن روباز در محدوده عرصه های جنگلی و مراتع مشجر و نیز داخل محدوده های مصوب شهری ممنوع می باشد.
ماده ۳- صدور پروانه اکتشاف و بهره برداری از مواد معدنی واقع در پناهگاه های حیات وحش مناطق حفاظت شده جدید موکول به توافق بین سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت صنایع و معادن و رعایت مفاد قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و انجام ارزیابی زیست محیطی و در چارچوب الگوی ارزیابی زیست محیطی و این ضوابط می باشد.
ماده ۴- وزارت صنایع و معادن مکلف است در موارد ذیل از سازمان حفاظت محیط زیست استعلام نماید و سازمان مذکور حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ وصول استعلام نظذ خود را اعلام نماید. عدم اعلام نظر به منزله موافقت است.
الف) صدور کلیه پروانه های اکتشاف
ب) تمدید پروانه بهره برداری معادن داخل مناطق چهارگانه
ج) صدور پروانه بهره برداری برای معادنی که نیاز به اکتشاف ندارند.
ماده ۵- صدور پروانه بهره برداری و انجام فعالیت معدنی( کان کنی، کان آرایی و فرآوری) معادن ذیل منوط به تهیه و ارایه گزارش ارزیابی زیست محیطی بر اساس الگوی تعیین شده و تایید گزارش یاد شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست می باشد.
پیامدهای استفاده از مناطق چهارگانه
مناطق چهارگانه تحت حفاظت شامل پارک ملی ،اثر طبیعی ملی ،پناهگاه حیات وحش و منطقه حفاظت شده که بر گرفته از طبقه بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN ) می باشد ،مناطق ارزشمند زیستی کشور و نمونه برجسته و با اهمیت تنوع زیستی بوده که حفاظت از غنای زیستی مناطق مذکور در جهت حفاظت از تنوع زیستی و ذخایر ژنتیکی کشور ایران بسیار اهمیت دارد .
چگونگی حفاظت و افزایش ضریب حفاظتی مناطق مذکور در دو مقوله حفاظت کمی و حفاظت کیفی مناطق چهارگانه قابل تفکیک است. حفاظت کمی مناطق ،انجام اقدامات و تلاش در راستای افزایش مساحت مناطق در گستره مساحت کشور بوده که امروزه استاندارد های مختلفی در کشورهای جهان قابل استناد است. (مثلا استاندارد ۱۰ درصد از مساحت کشور ایران)و یا به حفاظت از موجودیت مناطق و حفاظت از مساحت یک منطقه تحت حفاظت اشاره دارد.
ولی حفاظت کیفی مناطق چهارگانه می تواند شامل یکسری اقدامات در جهت ارتقاء کیفیت مدیریت در منطقه در جهت حفظ شبکه حیات و زنجیره های غذایی و مقابله با پیامدها و آسیب ها باشد. که در این راستا برنامه ریزی اصولی همراه با پیش بینی های لازم در کاهش اثرات سوء بسیار مهم است و این برنامه ریزی در قالب طرح های جامع مدیریت مناطق چهارگانه تعریف گردیده که در برنامه طرح های مدیریت ،با مطالعه مناطق و شناخت آنها ،پتانسیل ها و ظرفیت ها شناسایی و منطقه بر اساس ظرفیت ها و پتانسیل های طبیعی با شناسایی عوامل تهدید کننده منطقه بندی یا زون بندی گردیده که این منطقه بندی و بخش بندی منطقه بر اساس پتانسیل ها با هدف بهره برداری های پایدار و بدون وارد شدن خلل به روند حیات منطقه صورت می گیرد. تهیه طرح های مدیریت مناطق چهارگانه پیش نیاز برنامه ریزی ها و تصمیم گیری هاست. تصمیم گیری در خصوص بهر ه برداری ها ،ممنوعیت ها ،مسائل گونه های گیاهی و جانوری بدون طرح مدیریت و بررسی و شناخت مناطق ممکن است پیامدها و آسیب های سوء را به همراه داشته و اختلالاتی را در چرخه های زیستی مناطق ایجاد نماید.
در طرح های مدیریت مناطق تعیین منطقه بندی و تعیین مناطقی همانند منطقه امن ،منطقه استفاده گسترده و متمرکز ،منطقه میراث و منطقه ضربه گیر و …. لازمه حفاظت و تحقق واقعی واژه حفاظت در مناطق است. و تصمیم گیری پیرامون افزایش ضریب های حفاظتی در قالب ارتقاء مناطق بسیار راهگشا و مفید خواهد بود. بنابراین اولین گام در مدیریت اصولی مناطق چهارگانه تهیه و تدوین طرح های جامع مدیریت در مناطق تحت حفاظت و حتی بازنگری دوره ای طرح های مذکور بوده و علاوه بر تهیه مطالعات و تدوین طرح های مدیریت تصویت طرح های مذکور در مبادی ذیربط قانونی و حقوقی کشور در سطح تصمیم گیران استانی نیازی مبرم است. زیرا استفاده ها و بهره برداری بدون مطالعه آسیب ها و تهدیدات فروان را بر مناطق تحمیل خواهد نمود. و در تهیه طرح های مدیریت نیز علاوه بر شناسایی پتانسیل ها و ظرفیت های داخل و محدوده منطقه بررسی و شناخت عوامل و تاثیرات خارج از مناطق که بر نحوه مدیریت و موجودیت تاثیرگذار است ، بسیار ضروری است.
بررسی پیامدهای گردشگری بر محیط زیست(اثرات منفی و مثبت)
اثرات مثبت گردشگری بر محیط زیست
صنایع توریستی در صورتی که همراه با حفاظت از پوشش های طبیعی، خاک وآب و هوا باشد از جمله سودمند ترین صنایع خواهد بود و باعث اشتغال زایی در سطح وسیع می گردد. اشتغال زایی میتواند در شغلها و حرفه های مختلف از جمله: صنایع حمل و نقل، صنایع غذایی، صنایع دستی، هتلداری و غیره صورت پذیرد. همچنین مورد استفاده قرار دادن زمین ها و مناطق توسعه یافته به فعالیتهای تفریحی باعث اشتغال زایی و تولید درآمد میشود. مهمتر از همه اینکه، صنعت توریسم به عنوان یک صنعت پاکیزه مورد توجه قرار گرفته است. زیرا این صنعت هیچگونه آلودگی برای محیط زیست به وجود نمیآورد و به جای کارخانه های آلوده کننده، بر پایه رستورانها و هتلها بنا شده است. از آن گذشته پیش بینی میشود که گردشگری در طبیعت، بخش اعظم بازار گردشگری سالهای آینده را به خود اختصاص دهند. در واقع این نوع گردشگری، جهت ارتقای پیشرفت اقتصادی هر کشور، مردم بومی منطقه و حفظ ارزشهای طبیعی، زیست محیطی و فرهنگی مناطق گردشگری، مناسب تشخیص داده شده است. به همین لحاظ توسعه این بخش جزء اهداف اصلی صنعت گردشگری در نظر گرفته میشود (حسینی و هوشیارخواه. ۱۳۸۴: ۱۰۴). همچنین صنعت جهانگردی قادر است کانون توجه را به مسائل مهم زیست محیطی معطوف کند و پایه گذار طرح هایی باشد که موجب حفظ و حراست از محیط زیست می شود. به عنوان مثال: جهانگردی میتواند توجه عموم را به مسئله تنوع گونه های حیوانات و گیاهان بسیاری که در خطر انقراض هستند جلب کند (رهبری. ۱۳۸۴: ۱۷۵).
اثرات منفی گردشگری بر محیط زیست
جهانگردی میتواند محیط زیست طبیعی را به خطر اندازد، باعث تغییر آن شود و اثرات منفی بسیار زیادی بر روی آن بگذارد. بازدیدکنندگان طبیعت، ضایعات وآلودگی تولید می کنند. آلودگی هایی مثل: آلودگی آب، آلودگی هوا، ضایعات جامد و آلودگی صوتی و بصری. جاذبه های طبیعی با استفاده نادرست یا بیش از حد، میتواند در معرض خطر قرار گیرد. احداث خدمات برای جهانگردان می تواند موجب تغییر و دگرگونی چشم اندازهای طبیعی شود. برای مثال: آلودگی بصری می تواند از طریق نصب زیاد بیلبوردها روی دهد. همزمان با توسعه جهانگردی، تقاضا برای زمین افزایش می یابد. به خصوص برای نواحی عمده و درجه اول، مانند زمین های ساحلی، چشم اندازهای ویژه وکوه ها. بدون دوراندیشی، چشم اندازهای طبیعی و فضاهای باز ممکن است از بین بروند. تخریب یا زیان رساندن به گونه های گیاهی یا جانوری می تواند با جمع آوری گیاهان و جانواران مورد پسند، برای فروش یا نگهداری، و یا لگدکوب کردن زمین روی دهد. جهانگردان یا مشاغلی که خدماتی بر آنها ارائه می دهند اغلب، گیاهان، جانوران، صخره ها، فسیل ها، مرجان ها و آثار فرهنگی و هنری را در یک منطقه از بین میبرند. بازدیدهای کنترل نشده یا بیش از اندازه، توسط بازدیدکنندگان می تواند کیفیت چشم اندازهای طبیعی، مکان ها و بناهای تاریخی را تنزل دهد. در جایی که آب نایاب است، جهانگردان می توانند موجودی ذخیره در دسترس را هدر دهند. مسافران همچنین می توانند به طور غیر عمدی گونه های غیر بومی را معرفی کنند که این مسئله می تواند موجب افزایش تجارت حیوانات وگیاهان شود. جریان پیوسته و دائمی بازدید کنندگان با تأثیر بر زندگی حیوانات اهلی و مختل کردن چرخه تولید مثل و تغییر در رفتار های طبیعی آنان، ممکن است موجب از هم گسیخته شدن حیات وحش شود (گلن .۱۳۹۰: صص۳۳ و ۳۴).
برخی از دیگر اثرات منفی زیست محیطی توریسم عبارت است از: تخریب محیط زیست طبیعی به دلیل ایجاد ساختمان هتل ها و فرودگاه ها در مناطق پوشش های طبیعی، آلوده سازی محیط طبیعی و احیاناً ورود بیماری های واگیردار به کشور. (جلیلوند. ۱۳۸۴: ص ۸۹).
عوامل تخریب محیط زیست
انجمن جهانی سفر و جهانگردی، با بررسی پیامدهای اثرات جهانگردی، قطعنامه ای را در حمایت از جهانگردی منتشر کرده است. مفاد این قطعنامه بیانگر آن است که انجمن توجه ویژه ای به اصلاح اثرات مخرب بر محیط زیست دارد. در گزارش این انجمن آمده است که: «درباره علل مشکلات زیست محیطی بحثهای بسیاری شده است، اما هنوز نمی توان این علل را با اطمینان تحلیل و بررسی کرد. حتی در این میان کسانی هستند که به برخی از مشکلات به دیده تردید می نگرند. با این حال مسلم است که محیط زیست به علت فعالیت های انسان در حال دگرگون شدن است و در صوتی که اقدامی موثر و کارساز انجام نشود، ممکن است با پیامد های فاجعه باری مواجه شویم». انجمن جهانی سفر و جهانگردی، در پنج بخش به بررسی پیامدهای مهم زیست محیطی اقدام کرده است:
۱-گرمایش زمین.
۲-آسیب دیدگی لایه ازون.
۳-باران های اسیدی.
۴-کم و آلوده شدن منابع آب.
۵-کاهش و آلودگی منابع خشکی مورد نظر پروژه های جهانگردی.
در این بررسی ها انجمن جهانی سفر و جهانگردی توجه خاصی به آلودگی منابع خشکی و کاهش آن مبذول داشته است. واضح است که مشکلات ناشی از کاهش منابع خشکی مورد توجه پروژه های جهانگردی در دراز مدت بسیار جدی است. (گلدنر و ریچی، ۱۳۹۰: ص ۸۵).
پیامدهای منفی توریسم و اکوتوریسم بر محیط زیست
نمونه‌های چندی از پیامدهای منفی توریسم کنترل نشده بر منابع اکولوژیک نواحی استراحتگاهی به صورت فهرست‌وار ذکر میگردد:
۱- پیامدهای وارده بر محیط زیست فیزیکی Impacts on physical environment
فرسایش خاک (Soil erosion) : بسیاری از پرو‍ژه‌‌های توسعه توریسم در مقیاس بزرگ مثل احداث هتلها و مکان‌های تفریحی، جاده و … به ویژه آنها که مستلزم ساختمانهای عمودی سنگین هستند موجب پاکسازی جامع گیاهان و درختان و فرسایش خاک می‌شوند.
رانش زمین (Land slide): فعالیتهای آماده سازی محل در کنار فعالیتهای ساختمانی ممکن است باعث تغییر شکل چشم انداز، تغییر شکل نیمرخ خاک، توپوگرافی که به توان بیشتر رانش زمین به ویژه در نواحی با شیب استپی و گیاهان پراکنده منجر میشود. از جمله پیامدهای منفی وارده بر محیط زیست فیزیکی علاوه بر فرسایش خاک و رانش زمین میتوان به افت کیفیت آب، تغییرات خط ساحلی، آلودگی ناشی از زباله و پسمانده‌ها و … اشاره کرد.
۲- پیامدهای وارده بر محیط زیست اکولوژیک Impacts on ecological environment
اکولوژی محیط زیست خیلی حساس و آسیب پذیر بوده و فشار ناشی از فعالیتهای توریستی میتواند تعادل اکولوژیکی محیط را بر هم بزند. تأثیرات وارده بر محیط اکولوژیک شامل : آسیب به سنگهای مرجانی ، نابودی جنگلهای مانگرو، تهی سازی زندگی دریایی، آلودگی آبهای زیرزمینی، از بین رفتن گونه‌های نادر جنگلی، برهم خوردن تعادل اکولوژیک نواحی جنگلی و … میباشد.
۳- پیامدهای وارده بر ارزشهای مورد استفاده انسانی Impacts on human-use values
توسعه اکوتوریسم بدون برنامه میتواند باعث وارد آمدن پیامدهای منفی بر ارزشهای مورد استفاده انسانی از جمله : ت‍أمین انرژی، دسترسی به سواحل عمومی، کاربری اراضی، چشم انداز و از بین رفتن زیبایی خط کرانه شود.
۴- پیامدهای وارده بر کیفیت زندگی Impacts on quality-of-life values
کیفیت زندگی بویژه در جوامع محلی سیمای دیگری دارد که توسط فعالیتهای توریسم و اکوتوریسم متأثر میشود. و پیامدهای وابسته به آن عبارتند از : بهداشت، مسایل اجتماعی- فرهنگی، توسعه شهری بدون برنامه، اشتغال مناطق، هماهنگی و عدم برنامه‌ریزی شهری.
اثرات مثبت گردشگری در طبیعت بر محیط زیست
صنایع توریستی در صورتی که همراه با حفاظت از پوشش های طبیعی، خاک وآب و هوا باشد از جمله سودمند ترین صنایع خواهد بود و باعث اشتغال زایی در سطح وسیع می گردد. اشتغال زایی میتواند در شغلها و حرفه های مختلف از جمله: صنایع حمل و نقل، صنایع غذایی، صنایع دستی، هتلداری و غیره صورت پذیرد. همچنین مورد استفاده قرار دادن زمین ها و مناطق توسعه یافته به فعالیتهای تفریحی باعث اشتغال زایی و تولید درآمد میشود. مهمتر از همه اینکه، صنعت توریسم به عنوان یک صنعت پاکیزه مورد توجه قرار گرفته است. از آن گذشته پیش بینی میشود که گردشگری در طبیعت، بخش اعظم بازار گردشگری سالهای آینده را به خود اختصاص دهند. در واقع این نوع گردشگری، جهت ارتقای پیشرفت اقتصادی هر کشور، مردم بومی منطقه و حفظ ارزشهای طبیعی، زیست محیطی و فرهنگی مناطق گردشگری، مناسب تشخیص داده شده است. به همین لحاظ توسعه این بخش جزء اهداف اصلی صنعت گردشگری در نظر گرفته میشود. همچنین صنعت جهانگردی قادر است کانون توجه را به مسائل مهم زیست محیطی معطوف کند و پایه گذار طرح هایی باشد که موجب حفظ و حراست از محیط زیست می شود.
(دقیقا این اتفاقی است که در دیزباد می افتد. یعنی افراد زیادی به دیزباد خواهند آمد و بالتبع بازارهای خوبی در دیزباد ایجاد خواهد شد. اما در این زمینه دو شرایط قابل تصور است:
۱. دیزبادی ها باغ های خود را می فروشند و غیر دیزبادی ها دیزباد را مدیریت خواهند کرد.
۲. دیزبادی ها به دیزباد برخواهند گشت و دیزباد را توسعه خواهند داد.
شما کدام را می پسندید؟ کدامیک اتفاق خواهد افتاد؟
اینها سوالاتی هستند که باید به آن پاسخ دهیم. چراکه اگر ملکی را فروختیم بازپس گیری آن بسیار بعید است. باید به این نکته نیز توجه کنیم که دیزباد باید یک برجستگی در خود پیدا کند که بتواند خود را از سایر مناطق گردشگری متمایز کند. باید بگوییم که ما چه چیزی داریم که دیگران ندارند؟)
به عنوان مثال: جهانگردی میتواند توجه عموم را به مسئله تنوع گونه های حیوانات و گیاهان بسیاری که در خطر انقراض هستند جلب کند از جمله آثار مثبت دیگر صنعت گردشگری می توان به :
- ایجاد شرایط مناسب برای مشارکت فعال ساکنان بومی در معرفی فرهنگ و آثار فرهنگی منطقه به مهمانان
- تشویق رشد اقتصاد محلی از طریق گردشگری فرهنگی واحیای آثاروابسته تاریخی – فرهنگی
- افزایش امکانات تفریحی و سرگرمی و همچنین بهبود کیفیت زندگی در منطقه
- – ایجاد فرصت های شغلی جدید، ارزآوری، ارتقای سطح زندگی مردم،فروش خدمات و کسب درآمد از جمله مزایای مستقیم حاصل از جانگردی است.
عقیده بر این است که ورود جهانگرد باعث بروز حس میهن دوستی و عرضه هر چه بیشتر فرهنگ و افتخارات در مردم می شود و آنان سعی خواهند کرد هر چه بیشتر دستاوردهای خود را در قالب صنایع دستی، نقاشی، عکس و … نشان دهند.
(سوالم را بار دیگر تکرار می کنم: ما در دیزباد چه داریم که دیگران ندارند یا کمتر از ما دارند:
۱. میراث فرهنگی دیزباد
۲. میراث تمدنی دیزباد
۳. داشته های گردشگری دیزباد
۴. داشته های طبیعت دیزباد
شما هم می توانید به این فهرست موارد بی شماری را بیافزایید. اما بهتر این است که یک مورد در این فهرست برجسته شود و مثلا بگوییم: نوحصار دیزباد!
باغ وحش دیزباد
باغ پرندگان دیزباد
مزرعه گیاهان داروئی دیزباد
اما در این انتخاب باید در نظر داشته باشیم که اگر به نوحصار اشاره کردیم فقط یک روز در سال برای توریست تدارک خواهیم دید اما از بقیه ۳۶۴د روز سال باید چسم پوشی کنیم. همچنین در این انتخاب باید به میزان سود آوری و جذابیت ها توجه شود.)
نتیجه گیری
همانطورکه گفته شد توریسم می تواند اثرات مثبت و منفی زیادی بر روی محیط زیست بگذارد. اما مطالعات در این زمینه نشان داده است که اثرات منفی توریسم خیلی بیشتر از اثرات مثبت آن است. ولی دولتها برای افزایش اثرات مثبت توریسم می توانند نقش به سزایی ایفا کنند. دولتها می توانند با اعمال تدابیر مختلف، اثرات منفی گردشگری را کاهش دهند. از جمله کارهایی که دولتها می توانند انجام دهند بالا بردن سطح فرهنگ و آگاهی مردم، چه مردم بومی وچه گردشگران در زمینه حفظ محیط زیست است. زیرا هرچه آگاهی مردم در این زمینه بیشتر شود مسلماً تلاش آنها در نگهداری و مواظبت از پوشش گیاهی و جانوری بیشتر خواهد شد. همچنین نحوه رفتار و استفاده مردم بومی از طبیعت و محیط زیست میتواند بسیار موثر باشد؛ زیرا به طور غیر مستقیم موجب میشود تا گردشگران مجبور شوند از محیط زیست نگهداری نمایند. از دیگر کارهایی که دولت می تواند انجام دهد اعمال سیاستهای مناسب برای بهره برداری از جاذبه ها است. به عنوان مثال در جزیره برمودا، گردشگران مجاز به استفاده از اتومبیل نیستند. در مائوری هیچ بنایی نمی تواند ارتفاعی بلندتر از درختان نخل داشته باشد. در اصفهان در محدوده پارک طبیعی ناژوان، اجازه احداث ساختمان هایی با ارتفاع بیش از دو طبقه داده نمی شود (رنجبریان و زاهدی، ۱۳۸۹: ص ۱۴۶). در این زمینه پیشنهاد میشود، جهت توسعه توریسم در کشور، به خصوص در استان مازندران که استعدادهای طبیعی بیشتری در زمینه گردشگری وجود دارد، به نکات قوت و ضعف جهانگردی و اثرات متقابل آن با محیط زیست و پوشش های طبیعی و اکوسیستم ها، توجه ویژه ای از طرف مراکز دولتی و بخش های خصوصی صورت پذیرد.
