جلسه اول راهنمای موزه(واژه شناسی و درک مفاهیم پایه ای موزه)

 

واژه شناسی و درک مفاهیم پایه ای موزه

موزه مفاهیم و تعاریف
مبدأ اسم موزه در یونان از روی معبدی که به موزه ها اختصاص داشته به وجودآمد . موزه ها دختران ژوپیتر بودند که الهام بخش علم،ادبیات، هنر، موسیقی، حجاری و …. محسوب می شدند . واژه میوز (muse ) معادل مناسبی در فارسی ندارد و شاید بتوان آن را (روح هنر ) نامید.
در ادبیات و هنر مغرب زمین برای هر دسته از هنرهای زیبا یک موز قائلند ، که تا او به سراغ هنرمند نیاید وی اثر عالی نمی تواند آفرید. ضمناً به معبدی که روی تپه کوچکی در آنتن به نام موزه ها ساخته شده اتلاق می گردد.
در تعریفی دیگر واژه موزه از راه زبان لاتین از واژه یونانی موزه یون یعنی مجلس فرشتگان الهام بخش مشتق شده، به عنوان مکانی وقف شده به فرشتگان الهام بخش که آدمی در آن به مقوله های اصیل می پردازد، تعریف شده است .
تعریف موزه

ماده اساسنامه « شورای بین المللی موزه ها ، ایکوم » museum international council مصوب یازدهمین مجمع عمومی ایکوم مورخ ۱۴ ژوئن ۱۹۷۴– کپنهاک (۱۳۵۳) موزه و هدف آن را چنین بیان می کند :
موزه موسسه ای است دائمی و بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می نماید . هدف موزه ها تحقیق در مورد شواهد بر جای مانده انسان و محیط زیست او و گردآوری و حفظ ایجاد ارتباط بین این آثار بویژه به نمایش گذاردن آنها به منظور بررسی و بهره وری
معنوی است .
بند ب ماده ۱۴ اساسنامه ایکوم علاوه بر موزه هایی که بدین ترتیب تعیین گردیده اند، موارد مشروحه زیر را نیز مشمول تعریف یاد شده ماده ۳ تشخیص می دهد :
محل ها و آثار باستانی ، طبیعی ، مردم شناسی و تاریخی که به علت فعالیت در زمینه گردآوری ، حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای ماهیت موزه ای می باشند .

واژه موزه
کلمه موزه مشتق از کلمه ( میوزیوم Museum ) لاتین است که آن نیز از کلمه (( موسیون Musyon )) یونانی گرفته شده است و در اصل جایگاه و معبد (( موزه ها)) است . بنابر اساطیر یونان باستان موزه ها یا (( موس )) ها الهه یونانی بودند که پدرشان زیوس و مادرشان منموسونه ( Menmosune ) بود . هر یک از موزه ها مظهر یکی از هنرهای رایج یونانی بودند . مثلاً یکی الهه یا موزه شعر
بود و دیگری موسیقی و دیگری تاریخ .
انگیزه ایجاد موزه همان اشتیاق به گردآوری است که ریشه ژرفی در طبیعت انسان دارد همه تمدن ها از ابتدائی ترین تا پیشرفته ترین آنها در تمایل به گردآوری اشیاء زیبا ، گرانبها ، کمیاب یا صرفاً غریب اشتراک داشته اند .
در حال حاضر ، موزه موسسه ای است که به گردآوری ، مطالعه و محفوظ داشتن اشیاء نمایانگر طبیعت و بشر می پردازد تا آنها را به ظاهر آگاهی ، آموزش و لذت ، پیش چشم همگان بگسترد . به امتیاز این تعریف ، واژه موزه نه تنها موسسات حامل این نام را در بر می گیرد ، بلکه همچنین شامل نگارخانه های هنری ، غیر تجاری ، تالارهای نمایش آثار نقاشی ، گنجینه های مذهبی و غیر مذهبی ، برخی از ابنیه های تاریخی ، نمایشگاههای دائمی در هوای آزاد و … نیز می شود .

تاریخچه و روند تحولات موزه

موزه به شکل امروزی خود در اواخر قرن سوم پیش از میلاد توسط بطلیموس در اسکندریه تأسیس شد. این موزه را شخصی بنام دمتریوس که از آمجا به اسکندریه تبعید شده بود . او که از کوشش های ارسطو در گرد آوردن و طبقه بندی کتابها و معلومات بشری و انواع حیوانات و گیاهان و انواع حکومتها الهام گرفته بود. توصیه کرد تعدادی بنا تحت عنوان اتاق برای آموزش ، حیاط، رواق ، باغ ، رصد خانه و کتابخانه بزرگی ساخته شود که چهار گروه محقق در آن زندگی می کردند. منجمان ، نویسندگان ، ریاضی دانان و پزشکان که وظیفه آنها تحقیق در علوم تجربی و جمع آوری اسناد علمی در رشته های مختلف بود.
بعد از بطلیموس اول ، کلود ، یکی از امپراطوران رم موزه یا کتابخانه اسکندریه را بوجود آورد که مرکز تحقیقات علمی آن زمان به شمار می رفت .
در قرون وسطی به دلیل حاکمیت کلیسا و تفتیش عقاید ، نقش آمنوزشی موزه ها تقریباً متوقف شد و آثار هنزی معاصر یا گذشتگان در گنجینه های کلیسا و صومعه ها جمع آوری و نگهداری می شدند و تنها توجه به زهد و تقوا و نیز رعایت شکوه و جلال مراسم مذهبی در این مجموعه ها مد نظر بوده است و در مواردی در قصرهای خود جمع آوری و نگهداری می شدند.
با آغاز رنسانس و شکوفایی علم و دانش در اروپا پس از قرن پانزدهم میلادی ، موزه ها هم به موازات رشد و توسعه علوم مختلف فعالیت خود را آغاز کردند و در رشد و توسعه جوامع اروپایی نقش مهمی را ایفا نمودند. در عصر رنسانس که انسان به علم و دنیوی شدن توجه کرده بود به موزه ها نیز توجه کرد. چون تنها محصول مادی علم که برای انسان محسوس است ، موزه است . در اواخر قرن ۱۸ موزه در مفهوم امروزی آن شکل گرفت و پیشرفت علوم ، گسترش دامنه کنجکاوی مردم ، کشش به سوی یافته های باستانشناسی و پیدایش اولین جوامع دانشگاهی به این امر کمک کرد و موزه ها به عنوان یک آزمایشگاه و مرکزی که رابطه تنگاتنگی با مراکز دانشگاهی داشتند فعال شدند.
در قرن ۱۹ در صدد بر آمدند تا از موزه ها برای آموزش و پرورش جوانان سود جویند. کشورهای آمریکا ، انگلستان ، سوئد و بلژیک در رأس این حرکت قرار گرفتند و حتی تسهیلاتی فراهم آوردند تا جوانان در سنین پایین از طریق بازدید موزه ها و ایجاد موزه در مدارس با آثار هنری آشنا شوند.
در قرن بیستم موزه ها رسالت مهمتری به عهده گرفتند و آن نقش تربیتی و آموزشی است که هدف اصلی موزه هاست .
هر چند که در دوره های قبل نیز موزه ها نقش آموزشی خود را ایفا می نمودند ولی در این دوره نقش آموزشی برای موزه ها تثبیت گردید و برای آمادگی بیشتر و تکمیل تحصیلات نظری ، متوالیان تعلیم و تربیت تصمیم گرفتند تا در کنار آموزش و پرورش و دانشگاهها ، موزه ها را به گونه ای برنامه ریزی نمایند تا علوم مختلف را به ساده ترین شکل از طریق ایجاد آموزشگاههایی که بتوانند ساختمان اشیاء و ترکیب پدیده ها را چه بصورت طبیعی و چه به صورت مصنوعی برای جوانان و نوجوانان تشریح نمایند.

نقش موزه ها
موزه بیش از هر چیز بازتابی است از انسان و فعالیت های او ، از محیط طبیعی ، فرهنگی و اجتماعی ، موزه به زبان ویژه سخن می گوید که زبان شیء یا زبان « چیز واقعی » است . بدین سان هم بیننده بی سواد اثر می نهد و هم بر بیننده اشباع شده از برداشت های بصری ناشی از اشیاء .
از این رو موزه یکی از نهادهای مهم فرهنگی است که بعد از رنسانس در توسعه جوامع نقش مهمی را ایفا نموده است .
اگر به تاریخ تحول موزه ها توجه نماییم در خواهیم یافت که موزه ها در طول تاریخ دارای سه نقش مهم بوده اند :
1) نقش تفریحی
2) نقش آموزشی
3) نقش علمی
در شرایط کنونی نقش تفریحی موزه ها به مرور به نقش آموزشی و علمی تبدیل می شود. در این میان نقش آموزشی موزه ها از اهمیت ویژه ای بر خوردار است تا چندی قبل مفهومی که از شنیدن کلمه «موزه » در ذهن شنونده نقش می بست ، عبارت از تجسم محیطی آرام و ساکت بود ، که در آن اشیاء رنگ باخته و کهنه قرون و اعصار گذشته را در کنار هم گرد آورده اند و از آنها نگهداری و حفاظت می کنند ، اما مفهوم واقعی موزه جز این است . درست است که حفاظت آثار باستانی جزو وظایف منوزه هاست ، اما این تنها وظیفه آنها نیست .
موزه ها دریافته اند که تنها وظیفه جمع آوری و ثبت نگهداری آثار عتیقه و اموال نفیس را ندارند ، بلکه وظیفه معرفی آنها را نیز بر عهده دارند. علاوه بر این چون مسئولیت جلب و جذب مردم به عهده آنهاست ، بایستی برنامه های آموزشی مختلفی متناسب با سن و آگاهی بازدید کنندگان ( با استفاده از کلیه خدمات آموزشی ) تدارک ببیند . در ضمن به طور مستمر با سازمانهای علمی و فرهنگی و آموزشی کشور جهت ارتقاء سطح بازدهی خود ، همکاری و هماهنگی لازم را داشته باشند .
از طرف دیگر با کلیه سازمانها و انجمن های فرهنگی و بین المللی در سطح جهانی ارتباط بر قرار کنند و علاوه بر استفاده از تجارب آنها با تشکیل نمایشگاه های فعال در سر تا سر دنیا ، هنر و فرهنگ این مرز و بوم را بطور شایسته معرفی کنند.
به طور کلی موزه ها محل هایی هستند که آثار و اشیاء و ابزار نادر و کمیاب و با ارزش را در خود حفظ و نگهداری کرده ، برای بازدید همگان آماده می سازند . منوزه ها در واقع گذر گاههایی هستند که آثار گذشتگان را ، برای آیندگان حفظ می کنند. شیوه زندگی ، آداب و رسوم و اخلاق و احوال فکری مردم گذشته را با یکدیگر می سنجند ، و به تعبییر دیگر ، موزه ها آیینه فرهنگهای گوناگون گذشته و تبلور رسوم و سنتها و نمایشگر میراث فرهنگی ملتهای مختلف از زمانهای دور تا عصر حاضرند.
آنچه مسلم است این است که موزه از مهمترین مراکز آموزشی جامعه است . رنه مارکوزه در مقاله ای تحت عنوان ” تبدیل موزه ها به دنیایی در حال دگرگونی ” این مکان را حتی از کلاس درس نیز برتر دانسته ، دلیل نامبرده برای این ادعا این است که موزه با کلاس درس برابری می کند در حالیکه مسئله نمره نیز در آن مطرح نیست .

نقش موزه ها در توسعه فرهنگی

موزه های دنیا مجموعه های منحصر بفرد و گاه بسیار با ارزشی را در خود نگه می دارند و این مجموعه ها ارتباطی بین حال و گذشته ایجاد کرده ، و انسان با مشاهده آنها پیوندی عمیق با نیاکانی که فرهنگ ما را پی ریزی کردند و بدین وسیله هویت خود را باز یافته و با دیدن اشیا موجود در موزه ها سیر تکاملی اندیشه انسانی را در ابداع و خلق آثار به عیان می بینند و می توان اثرات فرهنگ جامعه گذشته را در جای اشیا مشاهده کرد. چرا که انعکاس فرهنگ و نیاز هر جامعه ای در اشیای ساخت دست بشر متبلور می شود.
مجموعه های موزه ای به این اعتبار ، نه تنها گنجینه ملی یک کشور بلکه جزئی از اسناد جهانی فرهنگ و تمدن انسانی به حساب می آیند . نگرش جهان امروز به موزه ها به عنوان یکی از نهادهای فرهنگی چنان است که این نهاد در برنامه ریزی فرهنگی کشور سهم بسزایی دارد.
موزه ها قادرند با فراهم آوردن ابزار فرهنگی مختلف زمینه بر خورد و ارتباط فرهنگ ها و در نتیجه موجبات آشنایی مردم را با فرهنگ این جوامع فراهم نموده و شناخت مردم را در این باره افزایش دهند و از این طریق نیز به باروری فرهنگ کمک نمایند و فرصتهای بهره گیری از فرهنگ های دیگر را بوجود آورند. از سوی دیگر با تحقیق در کلمه میراث می توان به روشن شدن گوشه های تاریک تاریخ کمک کرد و همگان از راه دیدن و شناختن این میراث ها احساس تحسین در آنها برانگیخته می شود.

نگاهی به تاریخچه موزه و موزه داری در ایران و جهان

نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حفظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند. هر یک از این اشیا در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند؛ زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند.

موزه کلمه ای یونانی است که از «موزیون» به معنای مجلس فرشتگان بر گرفته شده است. به طور کلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیایی اطلاق می شود که در محل یا عمارتی نگه داری و به معرض نمایش گذاشته شوند .

روزنامه شرف، موزه را این گونه تعریف می کند:

” موزه به اصطلاح اهالی فرنگ عبارت است از مکان یا محلی که مخزن آثار قدیمه و اشیای بدیعه و نفایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری که در آن مخزون و محفوظ است اهل علم و اطلاع، کسب فایدتی و کشف سری می نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان، صنایع و حِرَف آن و رسوم آداب معموله ی حروف و عواطف آن ایام و عواطف انام با خبر می گردد. “

می توان گفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام، اصناف وآیینه ادراک گذشتگان است. مشکلات لاینحل در اینجا حل می شود وشاهدی برای معلومات تاریخی شهود ارائه می گردد.

در یونان قدیم موزه به محلی گفته می شد که در آنجا به مطالعه صنایع و علوم می پرداختند. “ایکوم” شورای جهانی موزه ها، موزه را مؤسسه ای دایمی دانسته که اهداف مادی ندارد و در آن به روی همگان گشوده است و برای خدمت به جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند. هدف موزه ها، گرد آوری و نگه داری، تحقیق، انتقال و نمایش شواهد بر جای مانده از انسان و محیط زیست او به منظور بررسی، آموزش و بهره برداری معنوی است.

تعریف دیگر ، موزه را بنیادی دانسته که سه وظیفه اصلی جمع آوری، نگه داشتن و نمایش اشیاء را بر عهده دارد. این اشیاء ممکن است نمونه هایی از طبیعت و مربوط به زمین شناسی و ستاره شناسی یا زیست شناسی باشد. یا آن که آفرینش های هنری و علمی انسان را در طول تاریخ به نمایش بگذارد.اولین موزه هایی که در دنیا شکل گرفتند، هدف خاصی نداشتند و فقط اماکن و پرستشگاه های مقدس چون کلیساهای کاتولیک، معابد یونانی و پرستشگاه های بودایی در ژاپن را شامل می شدند.

اولین مجموعه شخصی دنیا در سال ۱۶۸۳ میلادی در آکسفورد انگلستان با نام موزه “آشمولین” به صورت عمومی در آمد.

در دوره رنسانس که تحول عظیم فرهنگی هنری در اروپا (قرن پانزدهم به بعد) پدید آمد، موزه ها نیز بیشتر مورد توجه قرار گرفتند و ارزش راستین خود را باز یافتند.

اوج هنری در موزه داری جهان را می توان در”موزه لوور پاریس” دید. این موزه که هم اکنون به صورت یک مرکز بزرگ پژوهشی در آمده است، بزرگترین موزه دنیا محسوب می شود.

ساختمان این موزه قبل از انقلاب کبیر فرانسه، یکی از کاخ های سلطنتی فرانسه بود که در آن آثار با ارزش هنری نگه داری می شد. پس از انقلاب کبیر فرانسه در سال( ۱۷۸۹ م ) این کاخ با آثارش به مردم فرانسه اهدا شد و در سال ( ۱۷۹۳ م ) تبدیل به موزه ملی فرانسه گردید.

بخش عظیمی از آثار این موزه به دایره”هنر اسلامی” اختصاص دارد که این اشیا را وزارت آموزش و هنرهای ظریفه ی دولت فرانسه برای غنی کردن موزه از کشورهای مشرق زمین گردآوری کرده است . هیأت های مختلف فرانسوی حدود صد سال در ایران به کاوش های باستان شناسی پرداخته اند. که از جمله آنان می توان به “آندره گدار”،” ژاک دمورگان” و” مارسل دیولافوا” اشاره نمود. در سال ۱۸۸۹ م دمورگان به ایران آمد و به حفاری پرداخت. سپس در سال ۱۸۹۵ م امتیاز حفاری در ایران را از ناصرالدین شاه گرفت و بعد از آن در زمان مظفرالدین شاه آن را تمدید کرد که به موجب آن امتیاز انحصار حفاری باستان شناسی در تمام ایران به دولت فرانسه واگذار شد. در این مدت، بیشتر اشیای تاریخی و منحصر به فرد چونلوح قانون حمورابی و ….زینت بخش موزه لوور پاریس شد.

تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره هایی پنهان می کردند.

اولین بار به دستور ناصرالدین شاه قاجار در داخلکاخ سلطنتی گلستان، تالاری به موزه اختصاص یافت. که سپس همین مکان با ملحقاتی غنی تر شد و به نام موزه “همایونی” گشایش یافت. روزنامه شرف در توصیف این موزه می نویسد: « طول “موزه همایونی” چهل و سه زرع و عرضاً هیجده زرع مشتمل بر بیست اتاق است. این موزه خزینه ای است مشحون به ظواهر و جواهر گرانبها و ظرایف و نفایس اشیاء آثار جلیله علمیه و مهمان حریبه قدیمه، آلات، ادوات متنوعه و مصنوعات ازمنه سابقه و نتایج خیالات حکمای بزرگوار و تماثیل و تصاویر نگارنده های بی مثل و مانند روزگار و پرده های نقاشی کار نقاش های مشهور و حاصل صناعی کارخانه های معروف و ظروف چینی بسیار و ممتاز کار چین و روسیه و انگلیس و بلور آلات، کارخانه های ساکس و نیز کارخانه های معتبر»

این موزه پس از مدتی از بین رفت. جواهرات آن به خزانه بانک ملی انتقال یافت و بعدا به موزه مجهزی تبدیل شد و سلاح های آن به موزه دانشکده افسری سپرده شد . در دوره ی مشروطه به دستور وزیر معارف صنیع الدوله دایره ای به نام اداره عتیقات بین سال های ( ۱۲۹۵- ۱۲۹۷ م) به وجود آمد که کارش سر و سامان دادن به وضع خراب حفاری های غیر مجاز بود. در همین زمان بود که موزه” ایران معارف” تأسیس شد.

این موزه در برگیرنده اشیای عتیقه، کاشی، سفال، سکه و سلاح بود که به عنوان اولین گام موثر در تاریخ موزه داری ایران به شمار می رود.

بیشترین جلوه تاریخ موزه داری ایران را در ایجادموزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با ۲۷۴۴ متر زیر بنا به دلیل قدمت اشیا، در زمره یکی از موزه های مادر دنیا محسوب می شود که به سال ۱۳۱۶ خورشیدی افتتاح گردید.

طراحی ساختمان این موزه به عهده ی “آندره گدار” فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسرای انوشیروان ساسانی است.

این موزه در برگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش در آمده است. آثار و اشیاء به نمایش در آمده در موزه ی آیینه، تمام نمایی از فرهنگ، هنر، آداب و رسوم، باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست که آن رامی توان تنها پل ارتباطی بین گذشته، حال و آینده به شمار آورد.

موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفا آثار تاریخی و باستانی به نمایش در می آید، بلکه تمامی نمایشگاه های هنری، علمی ، جانوری، پزشکی ، نگارخانه ها، کتابخانه ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند. هر شیء و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه، زبان حالی دارد و با بیننده اش ارتباط برقرار می کند به طوری که با تعمق و تفکر می توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه های مختلف، آن را بررسی نمود.

یکی از مهمترین وظایف یک موزه برقرار کردن ارتباط فرهنگی بازدید کننده با شیء به نمایش در آمده است. در حقیقت باید کوشید تا همان ارتباط و حسی را که بین خالق یک اثر و خود اثروجود داشته به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل نموده که البته این امری دور از دسترس نیست.

آمار نشان می دهد که در قرن نوزدهم فقط عده خاصی از موزه ها بازدید کرده اند. کنفرانس عمومی یونسکو در نهمین جلسه خود در دهلی (۱۹۵۶ م) تأکید نموده است که بازدید از موزه ها به ویژه برای طبقه کارگران آسان تر شود و به راه هایی که به منظور پربار شدن و غنی شدن موزه ها پیشنهاد می شود، توجه گردد.

آمار دیگر نشان داده است که کشورهایی که دارای موزه های متنوع هستند و بازدیدشان رایگان است کمتر بازدیدکننده دارند به طوری که از هر دویست نفر که به سینما می روند تنها یک نفر از موزه ها بازدیدمی کند. درانگلستان رسم بر این است که اگر مدرسه و یا هر مرکز آموزشی دیگر، زمانی را به تدریس هنر اختصاص ندهد، موزه ها این کمبود را جبران می کنند. عده ای از کارشناسان، تاسیس موزه های ویژه کودکان را که از جذابیت بیشتری برخوردار است، توصیه می کنند. در اینجا شایسته است که برای روشن دلان هم فکری شود.

موزه ها روزانه بازدید کنندگان زیادی در سنین مختلف و با فرهنگ های گوناگون دارند. اگر با موزه آرایی سنجیده و راهنمایی مناسب ارزش تاریخی و هنری هر شیء بر بیننده مشخص شود، یک شیء سفالی ساده مربوط به هزاره اول پیش از میلاد همانند یک تابلوی نقاشی معاصر، جذاب و پربیننده خواهد شد.

باید وابستگی و دلدادگی فرهنگی بین اشیا و بازدید کنندگان به وجود آورد و موزه را مانند یک مجتمع آموزشی و پژوهشی مورد استفاده همگان قرار داد به فاصله آموزش از طریق اشیا تنها بیننده را به سوی خود جذب نمی کند. بلکه هدفی بالاتر دارد و آن بالاتر بردن سطح آگاهی و دانش بازدیدگنندگان است . در سایه همین آگاهی است که غارتگران اموال فرهنگی کمتر موفق خواهند شد آثار ما را به یغما ببرند.

باید فرهنگ آموزش موزه ها را گسترش داد و پهنه ی گسترده ای را برای این کار در نظر گرفت، رسانه های گروهی و وسایل ارتباط جمعی را تشویق به معرفی ارزش تاریخی این آثار کرد و با پخش برنامه های مختلف آموزشی بر آگاهی مردم افزود وحتی با ایجاد امکانات رفاهی و تفریحی در کنار موزه ها از جمله تالار سخنرانی، سینما، تئاتر ، بوستان، شهربازی و … مردم را به سمت موزه ها کشاند.

ارتباط فرهنگی میان موزه ها یکی از مهمترین راه هایی است که به بررسی شناخت فرهنگ ها می پردازد و موزه ها را از سکون و رکود بیرون آورده و پر بار می کند. چه خوب است هر از گاهی آثار موزه های مختلف کشور نزد یکدیگر به امانت گذارده شود و این کار آنقدر ادامه یابد که به صورت چرخه تبادلات فرهنگی موزه در آید. برای نیل به دیگر اهداف موزه ها می توان کلاس های آموزشی مرتبط و در خور نوع موزه ها برگزار نمود؛ مثلا در کنار موزه های هنرهای تزئینی کلاس های تذهیب، تشعیر و کتابت، برای موزه های تاریخ و باستان شناسی کلاس های سفال گری و موزه فرش، کلاس قالی بافی و … دایر نمود.

شورای بین المللی موزه ها- ایکوم

این سازمان درسال ۱۹۴۶ و بنا به پیشنهاد یک شهروند آمریکائی به نام چانسی . جی. هاملین (Chancey J. Hamlin) تأسیس شده و اولین مجله خود را به نام مجله موزه‌ها با همکاری یونسکو منتشر کرد.

ایکوم یا به عبارتی شورای بین المللی موزه ها سازمان بین المللی غیردولتی مربوط به امور موزه ها و کارگزاران حرفه ای موزه هاست که با هدف ترویج منافع موزه شناسی و دیگر رشته های وابسته به اداره و فعالیتهای موزه ها ایجاد شده است که در این سازمان کارشناسان موزه‌ها می‌توانند تجربیات خود را با هم مبادله کنند. گفتگو و همکاری بین‌المللی توانسته این سازمان را به وسیله‌ای مؤثر برای توسعه و تبادل تجربه مبدل نماید.

موزه‌ها چندین قرن پیش به وجود آمده‌اند و درست قبل از آن که ایکوم به وجود آید، در میان آنها همکاری وجود داشته است. اگر چه این امر به صورت تبادل تجربه انفرادی و بدون وجود ابعاد سازمانی انجام می‌شده است. در اواخر قرن نوزدهم، با پیدایش انجمن موزه‌ها در یورک انگلستان، تلاش برای همکاری بیشتر موزه‌ها ایجاد شد. بعدها در اوایل قرن بیستم، مجمع ملل با ایجاد دفتر بین‌المللی موزه‌ها گامی مثبت در این رابطه برداشت. 

مقر و دبیرخانه ایکوم در محلی که توسط مجمع عمومی با تایید یونسکو تعیین گردیده است در پاریس واقع شده است ودرایران با عنوان کمیته ملی ایکوم ایران فعالیت می کند.

طبق آخرین آمارکه در اجلاس ایکوم درملبورن اعلام شد، درجهان و درحال حاضر حدود ۰۰۰/۵۰ موزه مشغول فعالیت هستند، یعنی به طور میانگین در هرکشور حدود ۳۳۰ موزه.

شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) مطابق با نیازهای بین‌المللی کارگزاران حرفه‌ای موزه‌ها، با در نظر گرفتن مأموریت اصلی آن که گسترش و ترویج موزه‌شناسی است، ایجاد شده است. به عبارت دیگر، شورای یادشده، بیش از ۶۰ سال است که به عنوان یک سازمان به نمایندگی از «جامعه جهانی موزه» ایجاد گردیده است.

در عرض یک سال پس از ایجاد آن، دو نشست بین‌المللی موزه که نخستین آن در پاریس به ابتکار آقای هاملین جی چنسی، به عنوان رییس این شورا بود، برگزار شد و دومین نشست در مکزیک برگزار شد که این جلسات باعث ایجاد این شورا شد. این سازمان (شورا) توسط اعضای خود (به طور مشترک) با کمیته‌های ملی و بین‌المللی، تعامل و همکاری دارد که متشکل از سازمان‌های تابعه و منطقه‌ای است. زبان‌های رسمی ایکوم، انگلیسی، فرانسوی و اسپانیایی است.

مأموریت‌های ایکوم:

شورای بین‌المللی موزه‌ها، به منظور توسعه جامعه فعالیت می‌کند. بنابراین این شورا، متعهد به تضمین حفاظت و حمایت از کالاهای فرهنگی است. براساس این مهم‌ترین وظایف این شورا عبارت‌اند از:

۱- تعریف و ایجاد استانداردهای موردنظر موزه: یکی از وظایف این شورا تعریف و ایجاد حداقل استاندارد برای فعالیت‌های حرفه‌ای و دستاوردهای موردنظر برای موزه‌ها است. با پیوستن به ICOM، هر یک از اعضا متعهد به رعایت ضوابط و استانداردهای موردنظر است.

۲-رهبری یک انجمن دیپلماتیک: به عنوان یک انجمن دیپلماتیک که از ۱۳۷ کشور تشکیل شده و در زمینه میراث فرهنگی با کنوانسیون‌های چند جانبه بین‌المللی همکاری دارد.

۳- توسعه شبکه‌های حرفه‌ای: این شورا، تقریباً با ۳۰ هزار (سی هزار) عضو متشکل از یک شبکه حرفه‌ای منحصر به فرد از نهادها و متخصصان موزه است. ایکوم کارشناسان مختلف موزه را گردآوری کرده و در مورد موضوعات مرتبط با موزه به بحث و بررسی می‌پردازد.

۴- رهبری یک تینک تنک جهانی: در این زمینه شورا با ۳۱ کمیته بین‌المللی ایکوم در زمینه‌های مختلف مرتبط با موزه‌ها به تحقیق و بحث و بررسی می‌پردازد.

مأموریت بین‌المللی ایکوم (ICOM)

مأموریت‌های بین‌المللی ایکوم در ارتباط با اعضای آن و با همکاری یونسکو، اینترپل و سازمان گمرک جهانی  (WCO) است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:

۱- مبارزه با قاچاق کالاهای فرهنگی

۲- مدیریت ریسک

۳- ارتقای علوم و فناوری

۴- حفاظت از میراث ملموس و غیرملموس

تعریف موزه از نظر ایکوم:

تعریف موزه با تحولات جامعه جهانی روبه‌رو بوده و براساس آن تبیین و تکامل یافته است. این تعریف از زمان ایجاد شورا در سال ۱۹۴۶، مطابق با واقعیت‌های جامعه جهانی به روزرسانی شده است. با توجه به اساسنامه (ICOM)، که در کنفرانس عمومی ۲۱ در وین اتریش در سال ۲۰۰۷ به تصویب رسیده، این تعریف به عنوان یک مرجع در جامعه بین‌الملل بوده که به شرح زیر است:

موزه، یک مؤسسه (نهاد) دائمی یا سازمان غیرانتفاعی است که در خدمت جامعه و توسعه آن بوده و به موضوعات مختلف علمی و پژوهشی، برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی ملموس و غیرملموس و محیط‌زیست برای اهداف آموزشی و تربیتی در جامعه می‌پردازد.

ایکوم دربند ۳ و ۴ اساسنامه خود جامع ترین تعریف ازموزه را اینگونه بیان کرده است:

موزه موسسه ای است دائمی،بدون هدف مادی که درهای آن به روی همگان گشوده است و درخدمت جامعه و پیشرفت آن فعالیت می کند.هدف موزه ها،تحقیق درآثاروشواهد به جای مانده انسان و محیط زیست او ،گردآوری آثار،حفظ و بهره وری معنوی و ایجاد ارتباط بین این آثار به ویژه به نمایش گزاردن آنها به منظور بررسی و بهره معنوی است.

علاوه براین، ایکوم موارد مشروحه زیر را نیز مشمول تعریف یادشده تشخیص می دهد.

۱- موسسات حفظ و نگداری آثار و تالارهای نمایشی که پیوسته به وسیله کتابخانه ها و مراکز بایگانی پشتیبانی می شوند.

۲- اماکن و آثار باستانی، طبیعی، مردم شناسی و تاریخی که به علت فعالیت در زمینه گردآوری،حفظ و نگهداری و نمایش آثار باستانی دارای اهمیت می باشند.

۳- موسساتی از قبیل باغ های حیوان شناسی و گیاه شناسی و نمایشگاه جانوران زمینی و موجودات آبزی که نمایشگر نمونه های موجودات زنده می باشند.

۴- ذخائر طبیعی

۵- مراکز علمی و نمایشگاههای فضایی

هدف های اصلی ایکوم :

1 )حمایت از موزه ها و سازمان موزه ها ،تاسیس ،تصویب و حمایت از حرفه موزه داری

(۲ برقراری همکاری و کمک متقابل و اعضای حرفه موزه داری در کشورهای مختلف

۳ )تاکید بر اهمیت نقش موزه ها و حرفه موزه داری هر جامعه به منظور گسترش سطح شناخت و ارتقای میزان درک بیشتر مردم از فرهنگ خود 

وظایف کمیته ملی موزه‌های ایران

۱) محقق نمودن هدف‌ها و برنامه‌های ایکوم و کمیته ملی ایکوم ایران.

۲)  تشویق عضویت موزه‌ها و کارکنان حرفه‌ای موزه‌های ایران در ایکوم و انجام اقدامات مربوط به عضویت ایکوم.

۳) ایفاگر نقش ابزار اصلی ارتباط بین ایکوم و اعضای آن در ایران.

۴) پیگیر منافع ایکوم در ایران و منافع اعضای ایرانی ایکوم در ایکوم.

۵) برقراری ارتباط دائمی با ایکوم، کمیته‌های بین‌المللی، سازمان منطقه‌ای (به خصوص ASPAC)و وابسته و کمیته‌های ملی دیگر کشورها و نیز موزه‌های مختلف در کشورهای جهان و انتقال نتایج مطالعات، جلسات و تحقیقات آنها به موزه‌های ایران.

۶) برقراری هماهنگی بین فعالیت‌ها و برنامه‌های سازمانهای اداره کننده موزه‌ها، موزه‌ها، کارشناسان و انجمن‌های موزه‌ای در ایران.

۷) همکاری نزدیک با کمیسیون ملی یونسکو در ایران در خصوص فعالیت‌ موزه‌ها و برنامه‌های یونسکو

۸) برگزاری جلسات و یا دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی در موضوع فعالیت‌های تخصصی موزه‌شناسی و موزه‌داری.

۹) تشویق برگزاری نمایشگاه‌های بین موزه‌ای در ایران و در خارج از ایران با مشارکت موزه‌های ایرانی.

۱۰) ایجاد و اداره پایگاه اطلاع‌رسانی در شبکه‌های جهانی در باره موزه‌های ایران.

۱۱) کسب اطلاعات از کنفرانس‌ها، سمینارها، جلسه‌ها و برنامه‌های ایکوم و واحدهای وابسته به آن و انعکاس به اعضاء و سازمان‌های مربوطه آنها جهت حضور فعال و هماهنگ و بهره‌گیری از این نوع برنامه‌ها برای اداره مناسب‌تر موزه‌های ایران.

۱۲) تهیه گزارش سالانه برای مجمع عمومی کمیته ملی و نیز شورای اجرائی و کمیته مشورتی شورای بین‌المللی موزه‌ها.

۱۳) انتشار خبرنامه به زبان فارسی، با بهره‌گیری از خبرنامه ایکوم و اخبار موزه‌های ایران برای اعضاء و موزه‌های ایران و در نظر گرفتن خلاصه اخبار موزه‌های ایران به زبان انگلیسی در این خبرنامه جهت ارسال به دبیرخانه ایکوم.

 

کاخ گلستان تهران